ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ ՄԱՏԵԱՆ ՀԻՆ ԵՒ ՆՈՐ ԿՏԱԿԱՐԱՆԱՑ

Հ. Յովհաննու Զօհրապեան վարդապետ

ՅԱՌԱՋԱԲԱՆ ՊԱՒՂՈՍԻ ԱՌԱՔԵԼՈՅ

Նախակարգեալ ՚ի Գլուխ Գրոցս։

Ընդ ուսումնասէր եւ ընդ փոյթ քոյոյ սիրոյդ զարմացեալ՝ ո՛ հայր պատուական, ակնածութեան եւ հաւանութեան անսացեալ, ընդ նեղ եւ ընդ նուրբ ծերպս պատմութեան զանձն ՚ի ներքս արկի. զյառաջաբան Պաւղոսի ՚ի մատենիս գրել։ Եւ կարի՛ իսկ յոյժ մեծ քան զմեզ գործ առեալ զանձամբ՝ առ երկիւղի՛ անհնազանդութեան. զմտաւ ածեալ՝ զայն որ յԱռակսն պատմի, եթէ որդի անհնազանդ ՚ի կորուստ եղիցի, եւ հնազանդ ՝ արտաքոյ նորին եղիցի։ Արդ՝ ա՛ւն առեալ զքո աղօթսդ տացե՛ս ինձ ՚ի սատարութիւն. եւ ըստ օրինակի նաւա՛ցն թեւոց թռուսցես զիս նոքօք առ Աստուած. որպէս եւ յայնժամ մեծին Մովսիսի տարածեալ զբազուկս լինէր պաշտպան Իսրայէլեան բանակին. զի եւ ի՛մ խուսափեալ յօդական այսոցն ՚ի վերայ յարուցելոց, ուղղեալ զմակոյկ բանին՝ դիմեցից յապահով եւ ՚ի խաղաղ նաւահանգիստ։ Եւ արդ՝ սկսեալ ՚ի ճառիս ըստ օրինակի ճշմարտութեանն, որպէս եւ է՛ն իսկ, ըստ իմում կարի կարգեցից զպատմութիւնն։ Պաւղոս առաքեալ՝ Եբրայեցի էր յազգէ, ՚ի գնդէ Բենիամենի. փարիսեցի ուսմամբ, առ ոտս Գամաղիելի հաւատարիմ վարդապետի ըստ օրինացն Մովսիսի խրատեալ եւ վարժեալ. հանդերձ այսոքիւք՝ եւ ՚ի Կիւլիկեցւոց ՚ի հոյակապ եւ ՚ի հռչակաւոր եւ յականաւոր՝ ՚ի Տարսոն քաղաքի բնակէր. հալածէր եւ աւար հարկանէր զեկեղեցին Աստուծոյ։ Վասն որոյ եւ այնոցիկ որ սպանանէինն զՍտեփանոս զառաքեալն եւ զնախավկայն՝ կամակից եւ հաղորդ էր սպանութեանն. զամենայն զքարկոծչացն զհանդերձս առեալ յինքն ամփոփեալ պահէր. զի զամենեցուն զձեռս պարապեցուսցէ՛ ՚ի սպանութիւնն. եւ գլխաւոր ընդ խազմարարսն երեւեալ՝ ամենայն ուրեք ջանայր զաստուածութեանն պատգամաւորսն շիջուցանել։ Բազում ինչ եւ մեծամեծ ա՛յն էր՝ որ ՚ի նմանէ անցք ընդ եկեղեցին անցանէին. եւ ո՛չ իւիք ՚ի յաճախութենէ մոլորութեանն նուազեալ գտանէր. եւ այնու աստուածապա՛շտ լինել կամէր, եւ մեծամեծ ինչ ուղղութիւնս կարգել կարծէր։ Որպէս եւ ինքն իսկ իւրովին ՚ի թուղթսն խոստովան լինի. եւ Ղուկաս պատմէ յերկրորդում գիրսն իւրում։ Ոչ միայն ՚ի վաղուց հետէ ըստ օրինակի բազմաց ՚ի Հրէից անտի՝ ատեա՛յր, եւ աւոլո՛ց ելանէր ՚ի քարոզութեան ճշմարտութեանն, այլ եւ՛ս առաւել զամենայն ազգն գրգռէր ՚ի բարկութիւն։ Քանզի իբրեւ ետես զքարոզութիւնն պայծառացեալ, եւ զԲանն ճշմարտութեան առաւե՛լ քան զՀրէական վարդապետութիւնն ծաղկեալ, խանտացեալ ընդ իրսն՝ կարծէր եղծանե՛լ զմեծամեծ կարգս վարդապետութեան նոցա, եւ զամենայն զփոյթ եւ զյօժարութիւն հակառակ եկեղեցւոյ խաշանցն սրէր. որպէս զի զնոսա ՚ի ճշմարիտ վարդապետութենէն մերժիցէ. կամ վրէժս ինչ արժանի հաւատոցն որ ՚ի Քրիստոս իցէ՝ գործիցէ։ Արդ՝ առեալ Պաւղոսի թուղթս ՚ի քահանայապետիցն եւ ՚ի վարդապետաց որ ՚ի ժամանակի անդ էին՝ առ այնոսիկ որ ՚ի Դամասկոս Հրեայքն էին՝ տանէր. դիմեալ երթայր, մրմռեալ յարուցեալ իբրեւ զհեղեղատ սաստիկ. ողողել գերփել կարծէր զայնոսիկ որ ՚ի Դամասկոս աշակերտքն էին, եւ յիւր կորստեան խորխորատն յուղարկել։ Իբրեւ գիտաց Տէր եթէ ապիրատ մոլորութիւն՝ գոգցես թէ իբրեւ ՚ի պատճառս արդարութեան կամաց ստացեալ ունէր, զմիջոցաւ ճանապարհին երեւեալ, շրտոյց զնա յաչաց՝ սաստկութեամբ լուսոյն, որ երեւեցաւ։ Եւ այնպիսի փոփոխումն առնոյր, մինչ զայն, որ ա՛յնչափ լլկանս հակառակ եկեղեցւոյն հնարէր, եւ զամենայն աշակերտեալսն միանգամայն կորուսանե՛լ կարծէր, յանկարծակի եւ առժամայն ի՛ւր սիրելի եւ հաւատարիմ պատրաստէր. զի պաշտօնեայ Յիսուսի վաղվաղակի՛ հակառակորդն լինէր. եւ նոյնժամայն զհրամանս մոլորութեանն ՚ի բա՛ց ընկեցեալ՝ ՚ի պատգամաւորութեան պայման փոխէր, եւ զՔրիստոսի աստուածպաշտութիւնն խոստովանէր. եւ առաքէր առ Անանիա ոմն աշակերտ Դամասկացի։ Իբրեւ ետես ճշմարտութեանն քննիչ Աստուած ցածուցեալ զայրն՝ եւ ՚ի լաւութիւն եկեալ ՚ի չարութենէ անտի, ո՛չ ա՛յլազգ ինչ եթէ ո՛չ ա՛յնպէս զերծանել նմա ՚ի պատժո՛ց անտի համարէր Տէր. երթայր այնուհետեւ մկրտէր, եւ անճառ խորհրդոցն լինէր խորհրդակից, եւ պաշտպան եւ հմուտ, մարտակի՛ց քարոզութեանն, եւ զնոր քարոզութիւնն հաւատացեալ նմա յԱստուծոյ, նորոյ փրկութեան գտանէր պատճառս։ Ա՛յնչափ փոփոխումն գտեալ երանելւոյն Պաւղոսի, մինչեւ անուա՛նն եւս փոփոխումն լինէր. Սա՛ւղոսն ընդ ընդհանո՛ւր լցեալ եկեղեցիս՝ Պաւղոս անուանէր։ Եւ այնպէս ՚ի գլխաւո՛ր աստուածպաշտութեան նախանձ հասեալ, մինչ զի ՚ի ճշմարտութենէ աշակերտացն թէ երբէք մեկուսի լինել դիպէր, թղթովք հաստատէր. զի մի՛ միայն ՚ի գործոց, այլ եւ ՚ի բանից առ յապայ ստացեալ ունիցին զվարդապետութիւնն. եւ յերկոցունց կողմանց ամրացեալք, անշարժ զաստուածպաշտութեանն հաստատութիւն կրիցեն յանձինս։ Յետ սակաւ ինչ ժամանակի դարձեալ յԵրուսաղէմ դիմեալ երթայր՝ տեսանել զՊետրոս. ուր եւ բաժանէինն իսկ ՚ի միջի իւրեանց զամենայն տիեզերս. զհեթանոսաց զկողմն առեալ ՚ի բաժնի Պաւղոսի. քանզի Հրէական կողմն հասեալ էր ուսուցանել Պետրոսի։ Ընդ բազում քաղաքս եւ ընդ բազում աշխարհս հատեալ անցեալ՝ գրեթէ զամենայն իսկ Լիւրիկեցիս կրօնիւք աստուածպաշտութեամբն Քրիստոսի ելից. բազում եւ պէսպէս չարչարանս կրեալ ժուժկալութեամբ վասն Քրիստոսի հաւատոցն, տարեալ բազում եւ ազգի ազգի վշտաց, զորս ինքն մի ըստ միոջէ գրէ. Լլկեալ վասն Աւետարանին։ Եւ ամենայնի այնմ յաղթեալ եւ մերժեալ ՚ի բաց հաւատովքն։ Եւ ա՛յլ եւս յառաջադէմ կամէր առնել զնա Աստուած, զի եդեալ կիտի՛ւն շրջելոյ նմա ընդ մարդկան, թերեւս յամենայն հեթանոսս քարոզեսցի աւետարանն։ Անագա՛ն ուրեմն երբեմն դարձեալ Պաւղոս ելանէր յԵրուսաղէմ յանձանձել զսուրբսն որ ա՛նդ էին, եւ աղքատացն դարմա՛նս բաշխել. այն ինչ լինէր նորա ա՛նդր հասանել, եւ ամբոխ յուզէր ՚ի քաղաքին, եւ ռամիկն գրգռէր զաղմուկ, մինչեւ ամենայն Հրէայքն առհասարա՛կ խռովէին. զի անհնարին եւ ծանր աղէտս համարէին զնա ամբաստա՛ն ունել, որ երբեմն առաջնորդ եւ հաղորդ էր մոլորութեանն նոցա. եւ փոյթ յանձին կալեալ՝ կամէին սպանանե՛լ զնա, այլ հասեալ վաղվաղակի Լիւսիայ հազարապետի՝ թափէ՛ր զնա ՚ի ձեռաց նոցա, եւ զօրական օգնականութեամբ՝ իբրեւ զա՛յր մի պարտաւոր ՚ի Կեսարիա՛ առաքէր. եւ առեալ ածէին զնա առ դատաւոր ազգին, որում անուն էր Փելի՛քս։ Եւ արդ՝ իմացեալ Պաւղոսի, թէ դաւաճանութիւն իմն լինէր նմա ՚ի Հրէից անտի, վաղվաղակի յատեան կայսեր բողո՛ք հարկանէր. հրաման լինէր նմա առժամանակն մերժե՛լ յատենէ անտի. ՚ի դերեւ ելանէր եւ Հրէիցն խոկացեալ դաւաճանութիւնն։ Ապա եւ ՚ի Հռո՛վմ իսկ առաքէր յիշխանաց անտի՝ առ կա՛յսր, եւ ա՛նդ զիւր նահատակութիւնս ցուցեալ. եւ ՚ի վերայ նոցին ճգնութեանց աշխատութիւն յանձին կալեալ, վախճան եւս կենաց ՚ի վերայ ճշմարտութեանն կրօնից ընդունէր. քանզի լա՛ւ համարէր ընդ Քրիստոսի լինել, քան ՚ի մահկանացո՛ւ եւ յանցաւոր կեանս յամել։ Յետ սակաւ միոյ ժամանակի կամեցեալ Ներոնի կայսեր հանել զնա յայսց կենաց, զճշմարիտ եւ զարդարեւ՛ կեանսն շնորհէր նմա, եւ ժառանգաւո՛ր երկնից կացուցանէր, զոր յերկրէն վրիպեցուցանէր։ Եւ ա՛նդ իսկ երանելւոյն Պաւղոսի զբարւոք պատերազմ պատերազմեալ՝ որպէս եւ ինքն իսկ ասէ. Աստուածայա՛ղթ պսակօք Քրիստոսի վկայիցն պսակեցաւ։ Եւ ՚ի Հռոմայեցւոց ՚ի գեղեցիկ եւ յարքունական ապարանսն զնորա նշխարս ոսկերացն ամփոփեալ, ամի ամի զօր յիշատակի նորա տօնախմբեն. յառաջ քան զերիս կաղանդացն Յուլեայ, որ օր վե՛ց է Նոոմոն ամսոյ որ է Մարերի, առնեն տօն մարտիրոսութեան նորա։ Եւ բազում եւս յառաջ քան զա՛յն ժամանակ՝ խրատ եւս վասն վարուց եւ առաքինութեան կարգեաց երանելին յաշխարհի. եւ բազում ինչ վասն պատշաճ գործոց մարդկան յօրինեաց թելադրութիւն. եւ ամենեւին բնաւի՛ն իսկ չորեքտասանեքումբք թղթովք այսոքիւք զմարդկան նկարեաց զառաքինութիւն։

Ա. Եւ արդ՝ ունի Հռովմայեցւոց թուղթն, խրա՛տ ՚ի Քրիստոս, եւ մանաւանդ բնական խորհրդոցն օրինակաւ. վասն որոյ եւ յառաջագոյն կարգեալ է այնպիսի՛ ինչ՝ որպէս առ նորընծա՛յս աստուածպաշտութեան գրեալ։

Բ. Եւ երկրորդն ըստ նմանէ, Կորնթացւո՛ցն է, առ մարդս վաղո՛ւց հաւատացեալս. եւ ըստ հաւատոցն ո՛չ գնացս արժանաւորս ցուցեալ. որով առաւե՛լ նոցա մեղադիր լինի, եւ ՚ի սաստ մատուցեալ։

Գ. Դարձեալ ա՛յլ թուղթ գրէ առ նոսա, որ զնոյն նշանակէ. որով հաստատէ զնոսա յուղղութիւն, եւ զի՛ւր գալուստն առ նոսա խոստացեալ. եւ սպառնայ։

Դ. Յետ սոցա չորրորդ Գաղատացւոցն, հակառակ այնոցիկ որ ՚ի Հրէութիւնն թիւրեալ էին՝ գրեալ. որոց յետ արդեամբք յայտ առնելոյ՝ որպէս թէ հրաժարիցէ՛ ՚ի նոցանէ, ասէ. Այսուհետեւ աշխատ ոք զիս մի՛ արասցէ, զի ես զչարչարանս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ՚ի մարմնի իմում կրեմ։

Ե. Հինգերորդ՝ առ Եփեսացիսն կայ. առ մա՛րդս հաւատացեալս եւ հպատակս. յորում իսկզբանն զխորհուրդն իսկ ճառէ՝ հանգո՛յն Հռոմայեցւո՛ց Թղթոյն. երկոցունց ՚ի համբաւո՛յ ծանուցելոց. եւ են երկոքին անջրպե՛տ ՚ի մէջ արկանելոյ, սկզբունք երախայի՛ց եւ հաւատացելոց նորընծայ վարդապետութիւնք։

Զ. Վեցերորդ՝ կարգեա՛լ է Փիլիպեցւոցն՝ ըստ աճման հաւատացելոց. միանգամայն եւ պտղաբերաց. զորոց զբարեաց վկայէ ՚ի մօտո՛յ գիտել, եւ ՚ի հեռուստ ՚ի նո՛յն յաւելեալ յօժարեցուցանէ։ Ախոյանակի՛ց իմն է Թուղթս այս Կորնթացւոց Թղթոյն, զի ցնոսա ասէ. Նմանօղք ինձ եղերուք։ Եւ ցՓիլիպեցիսն, թէ. Նմանողակի՛ց ինձ եղերուք։ Այլ եւ պսա՛կ եւ ուրախութիւն իւր անուանէ զնոսա, զի այնչափ լաւագո՛յնք էին նոքա քան զԿորնթացիսն։

Է. Եւ յետ սորա կայ, որ առ Կողոսացի՛սն գրեալ է. առ որս իբրեւ առ անծանօթս մարմնով, բայց հաւատացեալս հաստատո՛ւնս. զորս եւ յառաջադէ՛մս անուանէ. եւ զգուշանա՛լ հրամայէ ՚ի փիլիսոփայութեանն խաբէութենէ, եւ Հրեական խտրութեանցն չանսա՛լ, եւ թէ չեն սուրբք ՚ի կրօնս, այլ յանխայութեան մարմնոյ։ Որոց եւ զզօրութիւնս թղթոցն քննե՛լ հրամայէ։ Գրէ եւ առ Արքիպպո՛ս պատուիրել նոցա զգուշութիւն։

Ը. Յետ ասացելոցս՝ եւ առ Թեսաղոնիկեցիսն յիրաւի՛ գրեցան երկու թուղթք. յորոց ՚ի միումն գովութիւն նոցա մտադիւր հաւանութեանն է, առ յաճմանէ. մինչեւ զնեղութեանց եւս զփորձ յանձին կրելոց. զորս համեմատէ ընդ Հրէաստանի՛ հաւատացեալսն. նոյնօրինակ յիւրեա՛նց ազգականաց չարչարանս կրեալ ասէ. Որպէս եւ նոցա յիւրեանցայոցն։ Զորս եւ պսակ իւրոց պարծանաց եւ ուրախութիւն անուանէ, եւ առաւե՛լ եւս վասն չարչարանացն մխիթարութիւն մատուցանէ։

Թ. Եւ յետ այսր թղթոյ ա՛յլ եւս առ նոսին գրէ, որ ունի՛ զնոցա աճմանն վկայութիւն, եւ զհամբերութեանն զոր կրէին ՚ի նեղութիւնսն, եւ վասն վախճանի աշխարհիս վարդապետութիւն, եւ վասն զգուշանալոյ ՚ի վարս եւ ՚ի գնացս։

Ժ. Եւ յետ սոցա Եբրայեցւո՛ցն. որոց նմանողս պատուիրեաց լինել յառաջագոյն ասացելոցն. Որ ունի՛ զՀրէական խորհուրդսն, եւ զանտի փոփոխումնն ՚ի Քրիստոս՝ ըստ յառաջագոյն գուշակելոյ ՚ի մարգարէից անտի։ Աստ՝ ՚ի սո՛յն ածեն փակեն զժողովրդեանն զտգիտական աճումնն թուղթքս։

ԺԱ. Եւ յետ այսորիկ առ Տիմոթէոս կարգեցան երկու թուղթք. յորոց առաջինն ունի զվարդապետաց զգուշութիւն, եւ զեկեղեցւոյ կարգս, եւ որով օրինակաւ պա՛րտ իցէ ունել զիշխանութիւն, եւ տալ հրաման։

ԺԲ. Եւ երկրորդն առ նոյն գրեալ, ունի ըստ աճմանն գովութիւն. զհաւատո՛ցն նորա որ ՚ի նախնեաց անտի, որպէս թէ ՚ի հանոյ եւ ՚ի մօրէ՛ ՚ի նա հասեալ. եւ ՚ի նմին եւս յառաջ մատուցեալ, եւ այնոցիկ որ ընդ նմայն էին մեղադի՛ր լինի իբրեւ թերահաւատից։ Բայց միայն զՈնեսիփորայ զբազում փութոյ վկայէ. եւ Տիմոթեայ յօժարութիւն տայ յերկրաւորաց զանձն օտարացուցանել. եւ յիշեցուցանէ եւ վկայութիւն դնէ վասն քարոզութեանն՝ գովեա՛լ յառաջագոյն զնորա լաւութիւնս։ Յետոյ եւ վասն իւրոյ վախճանաւո՛ր ելին գրէ. Յառաջագո՛յն ասացեալ զխուժան հերձուածողացն ՚ի վերայ յառնելոյ։ Եւ եթէ. Չէ՛ պարտ օտար ինչ համարել զիրսն։ Եւ իբրեւ զբազում իրաց զհանգամանս եցոյց, ապա հրամայէ առ ինքն գալ. թերեւս եւ մա՛րթ իսկ էր զայն ՚ի վախճանին տեսանել՝ ՚ի ժամանակի իւրոյ կատարմանն. զոր եւ յա՛յտ իսկ արար ասելովն, թէ. Ես այսուհետեւ նուիրեալ եմ, եւ ժամանակ դարձի իմոյ հասեալ կայ ՚ի վերայ։

ԺԳ. Իսկ ՚ի Տիտոսի Թղթին, թէ ո՛րպիսի ինչ պարտ իցէ լինել քահանայից. նկարէ միանգամայն եւ զեկեղեցւոյ կարգս։

ԺԴ. Գրէ թուղթ եւ առ Փիլեմոն վասն հաւատացելոյ ծառային Ոնիսիմայ, որ յառաջագոյն անպիտա՛ն էր, եւ յետոյ շրջեա՛լ յայնց բարուց, ազատութեան արժանի լինէր բարեխօսութեամբ առաքելոյն. այլ եւ վկայ եւս Քրիստոսի լինէր ՚ի Հռովմայեցւոց քաղաքի անդ՝ առ Տերտիղեաւ, որ զայնպիսի իշխանութիւն հազարապետութեան ունէր, բարձաբեկութեան հարուածովք զվճիռ մարտիրոսութեանն ելից համբերութեամբ։ Եւ այսպէս ամենայն գիրքս ազգի ազգի՛ օրինակս առաքինութեան ունին առ ՚ի յաճումն. եւ ի՛նչ ինչ համառօտիւք վասն նոցունց ասասցի ՚ի մէնջ. եւ զիւրաքանչիւր թղթոցն մի ըստ միոջէ. նախ՝ զգլխոցն դիր կարգեսցուք. զոր ուրումն իմաստնոյ եւ քրիստոսասիրի՛ ՚ի հարցն մերոց աշխատեալ է։

Եւ ոչ զայն միայն, այլ եւ զընթերցուածոցն հաւաստեաւ որոշմունս, եւ զաստուածեղէն գրոց վկայութիւնս, զդիւրացոյցն զգիւտս մեզէ՛ն իսկ արուեստախօսեալ բովանդակեսցուք. որով երթեալ զհետ միատարր ընթերցուածոցն, դիցուք զայն առընթեր յետ իւրաքանչիւր միո՛յ միո՛յ յառաջաբանութեանցն։

Բայց կարեւո՛ր համարեցայ սակաւուք եւ զժամանակ քարոզութեանն Պաւղոսի նշանակել ՚ի ժամանակական կանոնաց Եւսեբի Պամփիլեայ, առնել զբովանդակութիւնն։ Ուստի եւ զգիրսն իսկ ՚ի ձեռն առեալ, եւ զնո՛յն բացեալ՝ գտի՛ զչարչարանս Փրկչին մերոյ յութեւտասներորդի ամի Տիբերեայ կայսեր լիեալ. եւ իսկ եւ իսկ յերրորդում աւուր զյարութիւնն. եւ դարձեալ ՚ի քառասներորդումն զվերանալն Քրիստոսի յերկինս։ Եւ յետ սակաւ ինչ աւուրց տեսի՛ անդէն զընտրութիւն առաքելոցն ՚ի սպասաւորութիւն. եւ զնոյն իսկ զանուանակի՛րն զՍտեփանոս, եւ զա՛յլս նորատունկս ընդ նմա. եւ յետ այսորիկ ամբոխ յոյժ ՚ի Հրէից ՚ի վերայ հասեալ տեսանէի, որպէս ա՛յժմ եւս վերագոյնն ասացաք. եւ զՍտեփանոս պատերազմեալ անդ, եւ զՊաւղոս կամակից սպանմանն. որ յետ սակա՛ւ ինչ միոյ մատուցեալ առ իշխանս Հրէիցն՝ թուղթս առեալ տանէր առ Հրեայսն որ ՚ի Դամասկոս՝ զաշակերտացն. եւ զմիջոցա՛ւ ճանապարհին լինէր նմա բարբառ յԱստուծոյ։ Եւ մօտ ՚ի վերանալ ամին այնորիկ ՚ի մտանել իննեւտասներորդի ամին Տիբերեայ կայսեր, սկեզբն առնելոյ քարոզութեանն Պաւղոսի՝ ասէ պատմութիւնն։ Եւ ընդ ամենայն տիեզերս ընթացեալ աւետարանէր զՔրիստոսի աստուածպաշտութիւնն, մինչեւ ցերեքտասան ամն Կղաւդեայ կայսեր, ՚ի դատաւորութեան Հրէից Փիլիկեայ. առ որով ամբաստանութիւն կրեալ Պաւղոսի ՚ի Հրէիցն, առնէր ընդ անձին պատասխանի. որ զառաքեալն ՚ի Կեսարիա ՚ի բանտին կալաւ զերկուս ամս. յետ որոյ յաջորդեալ ՚ի նմանէ զիշխանութիւնն Պորկեայ Փեստոսի, իսկ եւ իսկ դատել զՊաւղոս յօժարեաց, Հրէիցն մե՛ծ իմն երախտիս համարեալ։ Ապա յայնժամ զմտա՛ւ ածեալ երանելւոյն, թէ ո՛չ այլազգ կարէ զերծանել ՚ի դաւաճանութեան անտի, թէ ոչ հասեալ յատեա՛նն առ կայսր բողո՛ք հարկանիցէ. եւ ապա անտի առաքէր ՚ի Հռոմ առ Ներոն կայսր։ Է՛ր ընդ նմա եւ Արիստարքոս. զոր եւ ՚ի դէպ իսկ ՚ի միում թղթոցն գերեկի՛ց իւր կոչէ. եւ Ղուկաս՝ որ զԳործս առաքելոցն գրեաց ՚ի գիրս եւ աւանդեաց։ Եւ ա՛նդ ՚ի Հռովմայեցւոց քաղաքին զերկեա՛մ մի ողջոյն՝ դարձեալ նովին կապանօքն պահէր Պաւղոս։ Զայս՝ եւ մինչեւ ցսո՛յն պատմէ Ղուկաս ՚ի Գործս առաքելոցն, որ ՚ի նմին իսկ ժամանակի զգիրսն մատենագրեաց. եւ մանաւանդ զի զայլսն ո՛չ այնպէս ինչ ստուգի՛ւ գիտացեալ, եւ ո՛չ զվկայութիւնն Պաւղոսի կարգեաց ՚ի գիրս. քանզի թողին զնա Ղուկաս եւ Արիստարքոս՝ եւ գնացին։ Բայց Եւսեբի զժամանակն որ յետ այնորիկ էին, ճշդիւ խուզեալ պատմեաց մեզ. եւ յերկրորդ տոմարին Եկեղեցական պատմութեանն զվկայութիւն նորա. եւ ասէ զՊաւղոսէ եթէ արձա՛կ շրջէր. եւ նշանակէ՝ թէ անարգել զԲանն Աստուծոյ քարոզէր. եւ թէ յայնժամ առաջի՛ Ներոնի կայր յատենի Պաւղոս, եւ առնէր ընդ անձին պատասխանի. եւ դարձեալ ՚ի քարոզութեանն սպասաւորութիւն հասեալ. վասն արձակելոյն ՚ի կայսերէ. եւ այլ եւս երկո՛ւս ամս աւետարանեաց։ Եւ ՚ի գլուխ մոլորութեանն հասեալ Ներոնի՝ սպա՛ն նախ զԱգրիպինա զիւր մայր, եւ ապա զհօրաքոյր իւր, եւ զՀոգտաբիա զկին իւր, եւ զա՛յլս բազումս ազգականս իւր. ապա համօրէն իսկ շարժեաց զհալածանս ՚ի վերայ քրիստոնէից. ապա եւ յառաքելոցն սպանութիւնս մտաբերեալ, կոչեաց զՊաւղոս եւ միւսանգամ կացոյց յատենի. է՛ր ընդ նմա դարձեալ եւ Ղուկաս. եւ անդ հասանէր Պաւղոս ՚ի յերեսներորդում եւ վեցերորդում ամի կենարար չարչարանա՛ցն Տեառն. եւ յերեքտասներորդում ամի Ներոնի կայսեր վկայեաց, սրով զգլուխ երանելւոյն կտրեալ։ Եւ արդ՝ է յիննուտասներորդէ ամէ Տիբերեայ կայսեր՝ յորմէ քարոզե՛լ զԱւետարանն սկսաւ մինչեւ ՚ի քսաներորդն երկրորդ ա՛մք չորք. եւ Գայիոսի նոյնպէս ամք չորք. դարձեալ՝ եւ Կղաւդեայ սակա՛ւ ինչ պակաս քան զամս չորեքտասան. զոր եւ յաջորդեալ Ներոնի՝ յերեքտասներորդում ամի իւրոյ իշխանութեանն սպա՛ն զառաքեալն։ Եւ արդ՝ գրէ ինքն իսկ Պաւղոս առաքեալ առ Տիմոթէոս՝ վասն առաջին պատասխանատրութեանն իւրոյ, եւ ասէ ա՛յսպէս, թէ. Յառաջին պատասխանատութեանն իմում ո՛չ ոք եղեւ ընդ իս. այլ ամենեքեան թողին զիս. մի՛ համարեսցի նոցա այն. այլ Տէր պաշտպանեաց ինձ եւ զօրացո՛յց զիս. զի ինեւ քարոզութիւնն հաստատեսցի. եւ լուիցեն ամենայն հեթանոսք. եւ ապրեցայ ՚ի բերանո՛յ առիւծուն։ Եւ զայս՝ զՆերոնէ ասէր։ Այլ վասն երկրորդին՝ յորում վախճանելոց էր. ըստ վկայութեանն ասէ. Զբարւոք պաշտօնդ քո կատարեա՛լ կալ. զի ես այսուհետեւ նուիրեա՛լ եմ, եւ ժամանակ դարձի իմոյ հասեալ կայ ՚ի վերայ։ Եւ զի Ղուկաս միւսանգամ ընդ նմա էր, յետ սակաւ միոյ ասէ ՚ի թղթին, թէ. Ողջո՛յն տայ քեզ Ղուկաս որ ընդ իս է։ Եւ արդ՝ է՛ ամենայն ժամանակ քարոզութեանն Պաւղոսի՝ քսան եւ մի ամ. եւ ա՛յլ եւս երկու ամք, զորս ՚ի Կեսարիա ՚ի բանտին կատարեաց. եւ առ նոքիմբք դարձեալ ա՛յլ եւս ՚ի Հռոմ զերկուս ամսն առաջինս. եւ յետոյ տա՛սն ամ. որպէս լինել ամենայն ամաց միահամուռ ՚ի կոչմանէ նորա մինչեւ ցկատարումն՝ երեսուն եւ հինգ ամ։ Այլք մի՛ ոք այսոքիւք մեղադի՛ր լիցի եւ աղարտիցէ զոր ասեմս, թէ ՚ի Գործս առաքելոց Ղուկայ զայդ չի՛ք ասացեալ։ Ո՞ այր դու մտացի որ հարցանե՛սդ, եթէ վասն զի ՚ի Գործս առաքելոցն չի՛ք գրեալ՝ չընդունիցի՛ս. եւ ասիցես, թէ Ա՛ծ այսր զՂուկաս, որ զվկայութիւնն Պաւղոսի պատմէ։ Եթէ երկուք միայն ամօքն ա՛յնոքիւք թուեալ էր Ղուկայ զՊաւղոսի կեանսն ՚ի Հռոմ, եւ զվկայութիւն նորա պատմեալ էր մեզ. ապա եւ ո՛չ միո՛յ ինչ իրիք մեզ պէտք էին քննութեան ժամանակացն։ Այլ քանզի զվկայութիւն նորա սա ո՛չ գրեաց. զի յետոյ ա՛յլուր զգիրսն գրեաց, հաւանեաց Եւսեբի ժամանակագրի. եւ իբրեւ սիրելի մտադիւրութեամբ ընկա՛լ զպատմութիւնն։ Քանզի Քրիստոսի՛ աշակերտացն հաւանութեամբ, եւ հաւատովք զհարցն վարդապետութիւն եւ զաւանդութիւնս ընկալեալ ՚ի շինուած անձանց, արքայութեանն երկնից լինին ժառանգաւորք։

Վկայութիւնք Պաւղոսի առաքելոյ։

Առ Ներոնիւ կայսերբ Հռովմայեցւոց վկայեաց անդ Պաւղոս առաքեալ. կտրեալ զգլուխ սուսերաւ, յերեսներորդի եւ վեցերորդի ամի կենարար չարչարանաց։ Զբարւոք պատերազմ պատերազմեալ ՚ի Հռոմ քաղաքի. որ օր հինգ էր Պանեմոս ամսոյ, որ կոչի Հռոմայեցւոց յառաջ քան զերիս կաղանդացն Յուլիս ամսոյ, որ է Մարգաց ամիս. յորում կատարեցաւ սուրբ առաքեալն իւրով վկայութեամբ, ՚ի վաթսներորդի եւ յիններորդի ամի Փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի Տեառն գալստեան։ Եւ արդ՝ է ամենայն ժամանակն, յորմէ հետէ վկայեացն Պաւղոս, երեք հարեւր եւ երեսուն ամ. մինչեւ ցչորրորդ հիպատին Արկադեայ. երկուց եղբարց ինքնակալաց Աւգո՛ստից թագաւորաց, յիններորդում Ինդիքտիոնին. ՚ի հինգետասներորդում շրջանակի ամացն յամսեանն Յունի, որ է Մարերի, որ օր քսան եւ ինն էր ամսոյն։ Եւ ես ստոյգ նշանակեցի զժամանակ վկայութեանն Պաւղոսի[3273]։

[3273] Բաց ՚ի Յառաջաբանից աստի եւ ՚ի ցուցակաց գլխոց Գործոց եւ Թղթոցն առաքելոց, Եւթաղիոսի արարեալ է նաեւ Բովանդակութիւնս ընթերցուածոց՝ որ ՚ի նոցանէ յիւրումն եկեղեցւոջ պաշտէին ՚ի նախնումն. հանդերձ այլ եւս ընդարձակ ցուցակօք վկայութեանց Հին Կտակարանաց յիւրաքանչիւր գիրսն յայնոսիկ, որպէս տեսանի ՚ի Յունական սկզբնագիրս։ Այլ Հայկական օրինակք մեր ունելով եւ եթ զՊաւղոսեան թղթոցն, պատշաճ համարեցաք զանց առնել եւ զսովաւ, իբրեւ անկատար՝ եւ անպէտ մեզ առայժմ. նա եւ միջամուխ երկարաձգութեամբ՝ թերեւս եւ ոտնառութեան առիթ վերծանողաց մատենիս։

Ցանկ

Նախորդ էջ Ցանկ Հաջորդ էջ