ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ ՄԱՏԵԱՆ ՀԻՆ ԵՒ ՆՈՐ ԿՏԱԿԱՐԱՆԱՑ

Հ. Յովհաննու Զօհրապեան վարդապետ

ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ ՄԱԿԱԲԱՅԵՑՒՈՑ

1
Գլուխ Ա

1 Եւ յետ հարուածոցն Աղ՚էքսանդրի կայսեր Մակեդոնացւոց որդւոյ Փիլիպպեայ. որ խաղա՛ց գնաց նա յերկրէն Քետիմացւոց, ՚ի ժամանակի զի հարկանէր զԴարեհ արքայ զՊարսից եւ զՊարթեւաց. եւ որ թագաւորեաց իսկ յետ նորա, ՚ի վերայ Յունաց աշխարհին եւ Հռոմոց[5568]։ 2 Եւ զօրաժողո՛վ լինէր մեծա՛ւ պատերազմաւ, զամուրս հարկանէր, զբազում թագաւորս ՚ի սո՛ւր սուսերի իւրոյ սատակէր. 3 առնո՛յր զօր բազում ազգաց ազգաց հեթանոսաց. եւ սարսէր երկիրս ամենայն առաջի նորա[5569]։ 4 Զօրաժողո՛վ լինէր զօրօք բազմօք, եւ հասանէր ՚ի վերայ երկրի, յամենայն պետութեանցն զօրութեանց, 5 եւ զաշխարհս ամենայն ՚ի հարկի՛ կացուցանէր։ 6 Եւ յետ այսր անկանէր ՚ի մահիճս իւր եւ զա՛խտս մահու ջերանէր. եւ իբրեւ ետես թէ մեռանիմ[5570], 7 կոչեա՛ց նա զծառայսն դայեկորդիսն իւր, զչորեսին փառաւորեալս ՚ի նմանէ, որ ընդ նմա՛ իսկ սնեալ էին ՚ի մանկութենէ. եւ բաժանեաց եւ ետ նոցա զարքայութիւնն իւր, մինչդեռ ինքն կենդանի՛ էր[5571]։ 8 Եւ թագաւորեա՛ց Աղ՚էքսանդրոս ամս երկոտասան՝ եւ մեռաւ։ 9 Յետ նորա զատեալ հաստատեցան կացի՛ն յիւրաքանչիւր տէրութեան դայեկորդիքն իւր[5572], 10 թա՛գ կապեցին իւրաքանչիւր յետ մահուան նորա. եւ որդիք նոցա յետ նոցա՝ ամս բազումս. բազմացուցին զանօրէնութիւնս, եւ լցի՛ն զերկիր չարեօք իւրեանց։

Ա 11 ՚Ի նոցանէ բղխէր արմատ չարի, շառաւի՛ղ դառնութեան անօրէնն Անտիոք, որդի Անտիոքայ արքայի, որ էր մնացեալ ՚ի պատա՛նդս ՚ի Հռոմ քաղաքի։ Եւ թագաւորեաց նա յամին հարիւրորդի երեսներորդի եւթներորդի թագաւորութեանն Յունաց[5573]։ 12 Յաւուրս ժամանակացն այնոցիկ, ելի՛ն զատա՛ն յորդւոցն Իսրայէլի ա՛րք անօրէնք, ՚ի բանս պատիրս՝ ՚ի բա՛նս հրապուրանաց արկի՛ն զբազումս՝ եւ ասեն. Եկայք՝ երթիցո՛ւք ո՛ւխտ դիցուք եւ դաշինս կռեսցուք՝ ընդ ամենայն ազգս հեթանոսաց՝ որ շուրջ զմեւքդ բնակեալ են. զի յաւուրցն ժամանակաց հետէ՝ յորմէ անջատաք մեկնեցաք մեք ՚ի նոցանէ, չարիք բազումք կարեւորք եկի՛ն հասին ՚ի վերայ մեր[5574]։ 13 Հաճո՛յ թուեցաւ բանն ՚ի միտս բազմաց, 14 յօժարեցին ոմանք ՚ի ժողովրդենէ անտի երթալ յանդիմա՛ն լինել թագաւորին։ Եւ ե՛տ նոցա իշխանութիւն թագաւորն՝ գործել զամենայն իրաւունս ըստ օրինա՛ցն հեթանոսաց։ 15 Եւ շինեցին հրապարակս մեհենիցն յԵրուսաղէմ ըստ օրինացն հեթանոսաց. 16 եւ հաստատեցին իւրեանց օրէնս անթլփատութեան, եւ ապստա՛մբ եղեն յուխտէ կտակարանացն սրբութեան. զուգեցա՛ն ընդ հեթանոսս, յօժարեցին կանխեցին առնել զչարիս։ 17 Եւ իբրեւ աջողեցաւ թագաւորութիւնն առաջի Անտիոքայ, ե՛դ ՚ի մտի իւրում նա՝ թագաւորել եւ ՚ի վերայ երկրին Եգիպտացւոց՝ միաբանել զերկոսին թագաւորութիւնսն[5575]։ 18 Դիմեա՛ց խաղա՛ց գնա՛ց նա ՚ի վերայ երկրին Եգիպտացւոց զօրօք բազմօք՝ կառօք եւ փղօք, եւ նաւուք բազմօք, 19 տա՛լ պատերազմ ընդ Պտղոմեայ թագաւորին Եգիպտացւոց։ ՚Ի պարտութի՛ւն մատնեցաւ Պտղոմէոս յերեսաց նորա, եւ փախստակա՛ն լինէր առաջի նորա։ Յա՛յնմ մարտի բազում վիրաւորք անկանէին[5576]։ 20 Ասպատա՛կ սփռէր ընդ աշխարհն ամենայն Անտիոքոս. վա՛ղ հասանէին, արագ արա՛գ զաւարն ժողովէին, եւ առնուին զամուրս ամենայն երկրին Եգիպտացւոց[5577]։ 21 Եւ յետ հարուածոց Եգիպտացւոցն դարձաւ Անտիոքոս։ Յամին հարիւրորդի քառասներորդի երրորդի[5578] 22 եկն եհաս ՚ի վերայ քաղաքին Երուսաղէմացւոց մեծա՛ւ պատերազմաւ[5579]։ 23 Եւ եկն եմուտ ՚ի սրբութիւն անդր մեծաւ հպարտութեամբ. եւ ա՛ռ նա զսեղանն ոսկի, եւ զաշտանակն լուսոյ, եւ զամենայն կա՛հ գանձին. զսեղանն պատարագաց, զսկիհսն, եւ զտաշտսն, եւ զխնկաղացսն, եւ զվարագոյրսն ամենայն. զպսակսն, եւ զզարդն ոսկի[5580]։ 24 Եւ զառաջինն դիմեաց յանդիման տաճարին. կեղեւեաց ձուլեաց զամենայն. եւ ա՛ռ նա զարծաթն եւ զոսկին, զզէնն եւ զզարդն, եւ զամենայն զկահն պատերազմին. եւ ա՛ռ նա զգանձս ծածկեալս զոր եգիտ, եւ զամենայն անօթ ցանկալի. եւ գնաց նա յերկիր իւր։ 25 Եհեղ արիւն բազում, եւ գործեաց մահունս անհամարս. խօսեցաւ զամբարտաւանութիւն մեծա՛ւ հպարտութեամբ[5581]։ 26 Եւ եղեւ սո՛ւգ մեծ ՚ի վերայ Իսրայէլի. ընդ ամենայն տեղիս իւրեանց 27 հեծեցին իշխանք եւ ծերք. կուսանք եւ երիտասարդք տկարացան. եղծա՛ւ գեղ կանանց. 28 եւ ամենայն փեսայից լի՛ եղեն բերանք ողբոց լալութեան. եւ ամենայն հարսանց եղեն արգելանք սգոյ սրսկապանք իւրեանց[5582]. 29 եւ շարժեցաւ երկիր ՚ի վերայ բնակչաց իւրոց. եւ ամենայն տունն Յակոբայ զգեցաւ զամօթ զանարգանաց։

Բ 30 Զհետ երկուց ամաց ժամանակացն այնոցիկ, արձակեա՛ց արքայ Անտիոքոս իշխա՛ն հարկահա՛ն ՚ի քաղաքսն Հրէաստանի, եւ եկն յԵրուսաղէմ զօրօք բազմօք, 31 խօսե՛լ սկսաւ բանիւք խաղաղութեան նենգութեամբ. եւ նոքա հաւատացին նմա։ 32 Եւ անկա՛ւ նա ՚ի վերայ քաղաքին յանկարծակի, եւ հար զնոսա հարուածս մեծամեծս. եւ սատակեա՛ց ժողովս բազումս յԻսրայէլէ[5583]։ 33 Եւ ա՛ռ նա զաւար քաղաքին, եւ հրձի՛գ արար զամենայն փայտակերտ զապարանից նորա. քակեաց եւ աւերեաց շուրջ զպարիսպս քաղաքին, եւ զամենայն զորմս շինուածոց զապարանի՛ց նորա։ 34 ՚Ի գերութիւն վարեցին զկանայս եւ զմանկունս, եւ զամենայն անասունս նոցա ՚ի ժառանգութիւն իւրեանց։ 35 Եւ շինեցին զամրակողմնն զգլո՛ւխ քաղաքին ՚ի պարիսպս ամուր, յաշտարակս հզօրաց. եւ եղեւ նոցա այն իբրեւ բե՛րդ ՚ի բերդի ամրացեալ քաղաքին. 36 եւ ա՛նդր մուծին ազգ մեղաւոր զարս անօրէնս, ամրացուցին լցին զինու. հանդերձեցին լցին համբարօք, եւ զամենայն զօրն Երուսաղեմի[5584] 37 ՚ի նե՛րքս կուտեցին. եւ եղեն յորոգայթ մեծ, 38 եւ ՚ի խափան սրբութեանն եւ ՚ի սատանայ չա՛ր տանն Իսրայէլի հանապազորդ[5585]. 39 եւ հեղին զարիւն զարդար շուրջ զսրբութեամբն, եւ պղծեցին զսրբութիւնսն։ 40 Փախստեա՛յ գնացին այնուհետեւ բնակիչքն Երուսաղեմի վասն նոցա. եւ եղեւ նա բնակութիւն օտարաց, եւ ինքն օտարացաւ ՚ի զաւակէ յիւրոց ծննդոց. զի որդիք նորա թողին զնա[5586]. 41 եւ սրբութիւն նորա աւերեցաւ եւ եղեւ յանապատ։ Դարձան տօնք տարեկանաց նորա ՚ի սուգ, եւ շաբաթք նորա յամօթ նախատանաց. պատի՛ւ նորա անարգեցաւ[5587], 42 եւ փառք նորա լցա՛ն անարգանօք. եւ բարձրութիւն նորա ՚ի սո՛ւգ կործանեցաւ։ 43 Ընդ ամենայն աշխարհս հրովարտակք արձակեցան, զի թողցեն ամենայն բնակիչք երկրի զօրէնս իւրաքանչիւր, եւ ՚ի մի օրէնս նորա կացցեն։ 44 Յա՛նձն առին ազգք ամենայն, ըստ հրամանին արքունի. 45 եւ բազումք եւս յԻսրայէլացւոց անտի դարձա՛ն ՚ի պաշտօնն անօրէնութեան, եւ զոհեցին կռոց նոցա, եւ պղծեցին զշաբաթս իւրեանց։ 46 Հրեշտակս արձակեաց թագաւորն հրովարտակօք հանդերձ յԵրուսաղէմ, ՚ի քաղաքսն Հրէաստանի՝ դարձուցանել զնոսա յօրէնս օտարոտիս. 47 եւ խափա՛ն առնել ողջակիզացն պատարագաց, եւ զոհիցն սրբութեան. 48 պղծե՛լ զշաբաթս՝ եւ զտօնս տարեկանաց. 49 եւ ապականել զսրբութիւնն. եւ նուիրեալ 50 սեղանս կանգնել. երեւեցուցանել անդս մեհենից, յազել զխոզս, եւ խառնա՛կ զանասունս. 51 եւ թողուլ զորդիս նոցա անթլփատս. պղծե՛լ զանձինս նոցա յամենայն պղծութիւն անօրէնութեան. զի մոռասցին ամենեւին զօրէնս, եւ փոխեսցեն զիրաւունս[5588]. 52 եւ որ ո՛չ կացցէ ՚ի հրամանի թագաւորին, մահո՛ւ մեռցի։ 53 Ըստ ամենայն բանի զոր գրեաց թագաւորն՝ արար ոստիկանս ըստ ամենայն տեղիս[5589]. 54 եւ պատուէ՛ր ետ քաղաքացն Հրէաստանի մատուցանե՛լ զոհս քաղաքի քաղաքի։ 55 Եւ ժողովեցան առ նոսա այր ամենայն որ ապստամբ լեալ էր յօրինաց անտի, եւ լցին չարեօք զերկիրն[5590]. 56 եւ արարին ամրախիտ զԻսրայէլ յամենայն տեղիս ամրութեան ապաստանաց նոցա։ 57 Յամին հարիւրորդի քառասներորդի հինգերորդի, ամսեանն որ օր քսան եւ հինգ էր ամսոյն. շինեա՛ց նա պատկեր պղծութեան անապատի ՚ի վերայ սեղանոյն[5591]. 58 ընդ ամենայն Հրէաստան շուրջ զքաղաքօք շինեցին մեհեանս, եւ ՚ի վերայ ամենայն դրանց ապարանիցն, եւ ընդ ամենայն գնացս քաղաքացն՝ խո՛ւնկս արկանէին։ 59 Եւ զգիրս ամենայն կտակարանացն զոր գտանէին, պատառէին եւ հուրբ կիզուին։ 60 Եւ ուր առ ումեք գտանէին գիրք կտակարանաց, կամ թէ ոք ուրեք ընդ օրէնս հաւասարէր, հրաման թագաւորին զնա մահո՛ւ սպանանէր։ 61 Եւ ա՛յդպէս սաստկացեալ էր հրամանն ՚ի վերայ Իսրայէլացւոց, առնել նոցա զոր գտանէին ամսոյ ամսոյ ՚ի մէջ քաղաքացն։ 62 Եւ ըստ քսան եւ հինգ եւ քսան եւ հինգ ամսոյ զո՛հս ՚ի բագինս բագինս մատուցանէին, որ է ՚ի վերայ սեղանոյն[5592]։ 63 Եւ զկանայսն որոց զմանկունսն իւրեանց թլփատեալ էր՝ սպանանէին ըստ հրամանին. 64 եւ զմանկունսն զպարանոցէ մարցն կախէին ըստ հրամանին արքունի, եւ զթլփատիչսն եւ զորդիս նոցա ըստ նմի՛ն օրինակի։ 65 Եւ բազումք յԵրուսաղեմացւոցն հաստատեցան պնդեցին զանձինս իւրեանց՝ զի մի՛ կերիցեն ՚ի պղծութենէ անտի. յա՛նձն առին յօժարութեամբ մեռանել, եւ ո՛չ պղծել զանձինս իւրեանց ՚ի խառնա՛կ կերակրոյ անտի[5593]. 66 զի մի՛ սուրբ կտակարանքն պղծիցին։ Եւ մեռան բազումք ՚ի նոցանէ. 67 եւ եղեւ տօ՛ն ուրախութեան ՚ի վերայ Իսրայէլի մե՛ծ յոյժ։

2
Գլուխ Բ

Գ 1 Յաւուրս ժամանակացն այնոցիկ համբարձա՛ւ Մատաթի Շմաւոնեան որդի Յովհաննու, քահանայ յորդւոցն Յովարիմ յԵրուսաղեմէ, եկն եւ նստաւ նա յամուրս այրիցն ՚ի Մովդիիմ[5594]։ 2 Եւ նորա էին որդիք հինգ. Յովհաննէս՝ որ անուանեալ կոչի Կադդիշ, 3 Շմաւոն՝ որ անուանեալ Թարսսի[5595], 4 Յուդաս՝ որ անուանեալ է Մակաբէ, 5 Եղիազար՝ որ անուանեալ է Աւարան, Յովնաթան՝ որ կոչեցաւ Սափութ[5596]։ 6 Եւ իբրեւ ետես նա զհայհոյութիւնսն որ լինէին ՚ի Հրէաստանի եւ ՚ի մէջ Երուսաղեմի. 7 սկսաւ ողբալ յանձն իւր՝ եւ ասէ. Վա՛յ ինձ. իսկ ընդէ՞ր պատրաստեցաւ բնաւ տեսանել ինձ զբեկումն ժողովրդեան իմոյ, եւ կամ տեսանել զբեկումն սրբոյ քաղաքին Երուսաղեմի. զի կա՛ց մնա՛ց նա մատնեալ ՚ի ձեռս թշնամեաց իւրոց[5597]. 8 եւ սրբութիւնն մատնեցաւ ՚ի ձեռս օտարաց. եւ եղեւ տաճարն իբրեւ ա՛յր մի զի անկեալ ՚ի փառաց[5598]. 9 եւ սպաս փառաց նորա իբրեւ մարդ՝ որ մատնեցաւ ՚ի գերութիւն։ Կոտորեցան տղայք նորա ՚ի փողոցս իւրում, եւ երիտասարդք նորա ՚ի սուր թշնամեաց[5599]։ 10 Իսկ ո՞ր ազգ իցէ որ ո՛չ ժառանգեաց զտէրութիւն նորա. եւ կամ ո՞վ իցէ՝ որ ո՛չ հար աւար զկապուտ նորա, եւ ո՛չ յաղթեցին աւարի նորա[5600]։ 11 Ամենայն զարդք նորա զերծաւ ՚ի նմանէ. փոխանակ ազատութեանն՝ մատնեցաւ ՚ի ստրկութիւն. 12 եւ ամենայն գեղ զարդուն մերոյ, եւ սրբութիւնն մեր, եւ փառքն մեր յաւա՛ր կործանեցան. եւ զայս ամենայն պղծեցին հեթանոսք. 13 եւ զի՞ պիտոյ են բնաւ մեզ այս կեանք։ 14 Յա՛յնմ ժամանակի Մատաթի եւ որդիքն ձեռն զօձեօք արկանէին եւ զպատմուճանս պատառէին, քրձազգա՛ծ լինէին, եւ ՚ի սո՛ւգ մտանէին[5601]։ 15 Եկի՛ն հասին ՚ի թագաւորէ անտի՝ որ ստիպաւ տագնապէին զապըստամբութիւնն. եւ եկին ՚ի քաղաքն ՚ի Մովդիիմ, զի անդ զոհս մատուսցեն. 16 եւ բազումք յԻսրայէլացւոց անտի ընդ նոսա. եկի՛ն ժողովեցան առ նոսա՝ եւ Մատաթի եւ որդիքն[5602]։ 17 Հա՛պա, խօսել սկսան որ եկեալ էին ՚ի թագաւորէ անտի, եւ ասեն ցՄատաթի. Իշխան փառաւո՛ր ես դու՝ եւ մե՛ծ ես դու ՚ի քաղաքիս յայսմիկ. որդւովք եւ եղբարբք հաստատեալ դու ՚ի մէջ սոցա[5603]։ 18 Արդ մատի՛ր նախ՝ դո՛ւ արա՛ զհրաման կամաց թագաւորին, որպէս եւ արարին ազգքն ամենայն արք Հրէաստանեայք, եւ ամենայն որ բնակեալ են յԵրուսաղէմ. եւ եղիջի՛ք դուք բարեկամք արքայի, եւ դու՝ եւ որդիքդ պատուեսջիք ոսկւով եւ արծաթով, եւ հրովարտակօք արքունի[5604]։ 19 Պատասխանի՛ ետ Մատաթի ՚ի ձայն մեծ եւ ասէ. Եթէ ամենայն ազինք ՚ի տա՛ն թագաւորին ունկնդիր են հրամանաց թագաւորին, ապստամբեալ եւ ելեալ են յիւրաքանչիւր հա՛րցն օրինաց, եւ ընտրեցին նոքա զպատուէրն թագաւորին։ 20 Սակայն ե՛ս եւ որդիք եւ եղբարք իմ ըստ պատուիրանա՛ց հարցն մերոց գնասցուք։ 21 Քա՛ւ լիցի մեզ թողուլ զօրէնս եւ զիրաւունս Աստուծոյ[5605], 22 եւ ՚ի հրամանս դառնալ թագաւորի. ո՛չ թողումք զպաշտօն հարցն. ո՛չ թիւրիմք յա՛ջ կամ յահեակ. եւ ո՛չ անսամք հրամանի թագաւորին։ 23 Ա՛յն ինչ նորա բանքն ՚ի բերան էին, ա՛յր մի ՚ի Հրէից անտի՝ յանդիմա՛ն ամենեցուն յառա՛ջ կաց զո՛հս մատուցանել առաջի մեհինին ՚ի բագնի անդ ՚ի Մովդիիմ, ըստ հրամանի թագաւորին[5606]։ 24 Իբրեւ ետես Մատաթի՝ ՚ի նախանձ բարկութեան բրդեցաւ, երիկամունք իւր զդողանի՛ հարան, եւ լի՛ եղեւ սրտմտութեամբ բարկութեամբ ըստ օրինաց դատաստանին. զո՛տս արձակեաց՝ հար զՀրեայն եւ անդէն սատակեաց առաջի բագնին[5607]։ 25 Եւ զա՛յրն որ արքունի հրամանաւն տագնապէր զզոհսն մատուցանել, անդէ՛ն սպանանէր, զբագինն կործանէր զմեհեանն աւերէր, 26 խնդրէր զնախանձն օրինաց. որպէս արար Փենէէս ընդ Զամբրի ընդ որդին Եդոմայ։ 27 ՚Ի ձա՛յն բարձր աղաղակել սկսաւ՝ եւ ասել. Հա՛պա՝ ամենայն մարդ որ դիցէ ՚ի մտի իւրում խնդրել զնախանձ վրիժուց օրինացն. որ ընդ հաստատութիւն կամիցի օրինացն՝ զհե՛տ իմ ելցէ։ 28 Խաղացին փախստեա՛յ գնացին, նա՛ եւ եղբա՛րք իւր ընդ լերինս, եւ թողին զամենայն զինչս իւրեանց անդէն ՚ի քաղաքի։ 29 Յայնմ ժամանակի իջին բազումք որք խնդրէին զիրաւունս եւ զարդարութիւն յանապա՛տ անդր[5608], 30 նստել անդ կանամբք եւ որդւովք եւ անասնովք հանդերձ. զի խստացան չարիքն ՚ի վերայ նոցա։

Դ 31 Ա՛զդ եղեւ իշխանաց թագաւորին եւ զօրաց որ էին ՚ի քաղաքին Դաւթի, եթէ իջին արք ոմանք յամուրս անապատի որ իշխեցին ցրել զհրաման թագաւորին, եւ բազումք միաբանեալ իջին ընդ նոսա։ 32 Ժա՛մ ետուն, կազմեցան, պատրաստեցան, հեծան, հասին, պատեցին զամուրս անապատին. եկին ՚ի մա՛րտ պատերազմի, եւ փակեցին զնոսա յաւուրս շաբաթուց։ 33 Նախ բանագնաց եղեն, սկսան խօսել ընդ նոսա՝ եւ ասեն. Գոնէ արդ յայսմհետէ կացէ՛ք ՚ի հրամանի թագաւորին, եւ կեցջիք[5609]։ 34 Անդուստ խօսել սկսան եւ ասեն. Ո՛չ ըստ ամուրս ելանեմք. ո՛չ ըստ այդմ բանի հրամանի թագաւորին պղծեմք զշաբաթս մեր. եւ ո՛չ անօրինիմք յօրէնս մեր[5610]։ 35 Իբրեւ զայն բան լուան, սաստկացուցի՛ն զպատերազմ առաւե՛լ ՚ի վերայ նոցա, եւ պնդեցին զամուրսն յառնուլ զնոսա[5611]։ 36 Նոքա ո՛չ զկիրճս առին, ո՛չ գիլս արձակեցին, ո՛չ զամուրսն փակեցին, եւ ո՛չ բնաւ բանիցն ետուն պատասխանի, վասն աւուրն շաբաթուն. 37 բայց միայն լո՛կ զմիմեանս քաջալերէին. ասէ. Աստէ՛ն մեռցուք ՚ի սրտմտութեան մերում. զի ա՛ւադիկ վկա՛յ են մեզ երկինք եւ երկիր, զի ՚ի զո՛ւր տարապարտուց կորուսանէք զմեզ. այլ մեզ լա՛ւ լիցի մեռանել, քան թէ ըստ օրէնս անցանիցեմք, եւ զշաբաթս պղծիցեմք[5612]։ 38 Իբրեւ զայն լուան, սաստկացուցին զպատերազմ յաւուրն շաբաթու, եւ սպանին ՚ի նոցանէ հազար ոգի, թո՛ղ զմարդ եւ զանասուն զոր ՚ի գերութեան վարեցին[5613]։ 39 Իբրեւ զայն լուան Մատաթի եւ եղբարքն իւր, սուգ մե՛ծ առին եւ տրտմեցան յոյժ։ 40 Սկսան խօսել ա՛յր ընդ ընկերի՝ եւ ասեն. Եթէ ամենեքին զա՛յն օրինակ ունիմք զոր արարին եղբարքն մեր, եւ ո՛չ ելին տալ պատերազմ ընդ հեթանոսս ՚ի վերայ անձանց՝ եւ ՚ի վերայ իրաւանց մերոց, քան սակաւ ինչ ժամանակ անցեալ իցէ, զմեզ արագագոյն եւս սատակեսցեն քան զառաջինսն[5614]։ 41 Հա՛պա, ժողովեցան, ուխտ եդին, խորհուրդ խորհեցան ընդ միմեանս՝ եւ ասեն. Ամենայն մարդ որ եկեսցէ ՚ի վերայ մեր ՚ի մարտ պատերազմի յաւուրս շաբաթու, համարձա՛կ մարտիցուք եւ մի՛ առհասարակ ամենեքեան սատակեսցուք, որպէս եւ եղբարքն մեր որ ապրեալ էին յանապատի անդ[5615]։ 42 Յայնմ ժամանակի ժողով լինէր առ նոսա բազում զօրաց Ասիտացւոց, ազգ հզօր եւ պատերազմօղ յորդւոցն Իսրայէլի. այր ամենայն ինքնակամ նահատակեա՛լ ՚ի վերայ օրինացն[5616]։ 43 Եւ ամենայն փախստեայք յիւրաքանչիւր չարեաց՝ գային յաւելուին ՚ի նոսա. եւ լինէր նոցա հաստատութիւն զօրութեան։ 44 Զօր կազմեցին եւ գո՛ւնդ բովանդակեցին, պատրաստեցան, հարին զմեղաւորս ՚ի զօրութիւն բարկութեան իւրեանց, եւ զզօրս անօրէնս ՚ի սրտմտութիւն բարկութեան իւրեանց. եւ որ զմնացեալսն փախստեայս ՚ի հեթանոսս արկանէին. 45 զհե՛տ խաղայր Մատաթի եղբարբքն եւ բարեկամօքն հանդերձ, հասանէր հարկանէր աւերէր զմեհեանսն, կործանէր զբագինսն, 46 թլփատէր զմանկունս անթլփատս. եւ զօրանա՛յր ՚ի վերայ սահմանացն Իսրայէլացւոց, 47 հալածակա՛նս առնէր զորդիսն հպարտութեան։ Եւ աջողեցաւ գործն ՚ի ձեռս նոցա, 48 այցելու լինել օրինացն, վրէժխնդի՛ր լինել ՚ի ձեռացն հեթանոսաց, եղծանել զանօրէն հրաման թագաւորին. եւ ո՛չ ետուն բարձրանալ եղջեւրն ամբարտաւանութեան։ 49 Իբրեւ մերձեցան աւուրքն Մատաթեայ մեռանելոյ, կոչեաց զորդիսն առաջի իւր, եւ ասէ ցնոսա. Այժմիկ հաստատեցա՛ւ հպարտութիւն եւ ամբարտաւանութիւն. եւ ահա հասեալ է ժամանակ կշտամբութեան կործանման եւ հպարտութեան[5617]։ 50 Բայց արդ որդեա՛կք իմ, եկա՛յք նախանձեցարո՛ւք զնախանձ օրինացն, փոխանակեցէ՛ք դիք զանձինս ձեր փոխանակ հա՛րցն կտակարանաց[5618]։ 51 Յիշեցէ՛ք զգործս հարցն ձերոց, որ ինչ քաջութիւնս արարին ՚ի դարս իւրաքանչիւր. ստացարո՛ւք փառս աւագութեան, եւ ժառանգեցէ՛ք զանուն յաւիտենից։ 52 Աբրահամ ապաքէն ՚ի փորձութեան ՚ի հանդիսի գտաւ հաւատարիմ, եւ համարեցա՛ւ նմա յարդարութիւն[5619]։ 53 Յովսէփ ՚ի ժամանակի նեղութեան իւրոյ պահեա՛ց զպատուիրանն, եւ եղեւ տէ՛ր ՚ի վերայ երկրին Եգիպտացւոց։ 54 Փենէէս հա՛յր մեր նախանձայո՛յզ՝ նախանձեցաւ զնախանձն արդարութեան, եւ ա՛ռ կտակ յաւիտենից զքահանայութեանն։ 55 Յեսու որդի Նաւեայ՝ առ հաստատել կատարել զպատգամս Տեառն, եղեւ դատաւոր որդւոցն Իսրայէլի։ 56 Քաղեբ՝ վասն վկայելոյն ՚ի մէջ ժողովրդեանն, տէ՛ր եղեւ ժառանգութեանն։ 57 Դաւիթ՝ վասն հեզութեան արդարութեան ողորմութեան՝ ժառանգեաց զաթոռ թագաւորութեան յաւիտենից։ 58 Եղիա՝ վասն նախանձայոյզ նախանձու խնդրելոյ զվրէժն օրինաց՝ վերացաւ յերկինս[5620]։ 59 Անանիա՝ Ազարիա՝ եւ Միսայէլ՝ հաւատովքն իւրեանց ապրեցա՛ն ՚ի հրոյն ՚ի հնոցէ։ 60 Դանիէլ՝ ՚ի խորհուրդս միամտութեան իւրոյ՝ փրկեցաւ յառիւծուցն բերանոյ[5621]։ 61 Արդ՝ ա՛յդպէս ածէք զմտաւ, եթէ ամենեքին որ յուսացեալ են ՚ի նա ըստ ազգս ազգս իւրեանց՝ ո՛չ տկարասցին։ 62 Եւ ՚ի բանից առն ամբարշտի մի՛ զանգիտիցէք, զի փառք նորա աղբեղէ՛նք են. 63 այսօր եւ վաղիւ, եւ այլ ո՛չ գտանի. զի դառնա՛յ նա ՚ի հող իւր, եւ կորնչին ամենայն խորհուրդք նորա[5622]։ 64 Զօրացարո՛ւք որդիք, քա՛ջ լերուք ՚ի վերայ օրինացն, զի ՚ի նմին փառաւորեսջիք։ 65 Եւ աւադիկ Շմաւոն եղբայր ձեր, գիտեմ զի այր խորհրդակա՛ն է, դմա՛ լուիջիք. դա ձեզ լիցի ՚ի տեղւոջ հօր։ 66 Եւ Յուդա Մակաբէ. դա լիցի ձեզ սպարապետ զօրավա՛ր զօրացդ, եւ տացէ պատերա՛զմ ընդ զօրս։ 67 Բայց եւ դուք յարեսջի՛ք ՚ի ձեզ զամենայն զօրինակիրս օրինաց. նախանձայո՛յզ լիջիք, խնդրել զվրէժ ժողովրդեանն ձերոյ։ 68 Հատուցէ՛ք զհատուցումն ՚ի հեթանոսս, եւ հայեցարո՛ւք ՚ի հրամանս օրինացն։ 69 Օրհնեա՛ց զնոսա, եւ ինքն կատարեցաւ փոխեցա՛ւ առ հարս իւր։ 70 Եւ մեռա՛ւ նա յամին հարիւրորդի քառասներորդի ութերորդի. եւ եդին զնա ՚ի շիրիմս հարցն իւրոց ՚ի Մովդիիմ. եւ կոծեցան զնա ամենայն Իսրայէլ զկոծ մեծ[5623]։

3
Գլուխ Գ

Ե 1 Համբարձա՛ւ Յուդա որ անուանեալ կոչէր Մակաբէ, որդի նորա ընդ նորա[5624]։ 2 Եւ ձեռնտու օգնական եղեն նմա ամենայն եղբարք նորա, եւ ամենեքեան որ երթեալ էին զհետ հօր նորա։ Տային պատերազմ ՚ի վերայ Իսրայէլացւոց խնդութեամբ եւ ուրախութեամբ. 3 եւ մե՛ծ լինէին փառքն ՚ի վերայ ժողովրդեանն։ Զգեցա՛ւ զէն իբրեւ զհսկայ, եւ հանդերձեցաւ ՚ի զարդ պատերազմի. մղէ՛ր զմեծամեծս ՚ի պատերազմի, եւ հովանի՛ լինէր ամենայն գնդին իւրո՛վ նիզակաւն։ 4 Նմանեցաւ առիւծու գործովք իւրովք. եւ իբրեւ զկորիւն առիւծուց՝ որ յորս մռնչէր[5625]։ 5 Հալածեա՛ց զանօրէնսն ՚ի քննելն իւրում, եւ հրձի՛գ արար զխռովիչս ժողովրդեան իւրոյ[5626]։ 6 Սարսեցին անօրէնք յահէ նորա. եւ ամենայն սատարք անօրէնութեան խռովեցան. եւ աջողեցաւ փրկութիւն ՚ի ձեռս նորա։ 7 Եւ դառնացո՛յց զթագաւորս բազումս. եւ ուրա՛խ արար զՅակոբ ՚ի գործս իւր, եւ մինչեւ յաւիտեանս յիշատակ նորա օրհնութեամբ։ 8 Եւ հասանէ՛ր նա ՚ի վերայ քաղաքաց Հրէաստանի, եւ ջնջէր զամպարիշտս ՚ի նոցանէ՝ դարձուցանել զբարկութիւն յԻսրայէլէ[5627]։ 9 Ժողովէր զցրուեալս, եւ գտանէր զկորուսեալս։ 10 Հա՛պա. զօրաժողով լինէր Ապողոնիոս հեթանոսօք հանդերձ, եւ բազում եւս զօրս ՚ի Շամրտացւոց ժողովէր՝ գա՛լ տա՛լ ընդ Իսրայէլի պատերա՛զմ։ 11 Իբրեւ ետե՛ս Յուդա՝ ե՛լ ընդ առաջ նորա. հար սպա՛ն զնա, եւ արկանէր բազում վիրաւորս ՚ի զօրաց նորա, եւ զմնացեալսն ՚ի փախուստ դարձուցանէր[5628]. 12 առնո՛յր զկապուտ զաւար նորա. եւ զսուսերն Ապողոնեայ առնոյր Յուդա, եւ այնո՛ւ իսկ հարկանէր զզօրս նոցա զամենայն աւուրս կենաց իւրոց։ 13 Իբրեւ զայն լսէր Նրէն իշխան զօրացն Ասորեստանեայց, եթէ զօրաժողո՛վ է Յուդա, եւ բազում հաւատացեալք ընդ նմա որ գային ՚ի պատերազմ[5629]. 14 խորհեցաւ յանձն իւր եւ ասէ. Արարից եւ ե՛ս անուն եւ փառաւորեցա՛յց յարքայութեան իմում, տա՛ց պատերազմ ընդ Յուդայի եւ պարտեցի՛ց զայնոսիկ որ անարգեն զհրաման թագաւորի[5630]։ 15 Դարձեալ կրկնէր՝ լինէ՛ր զօրաժողով, եւ բազում զօրք ընդ նմա անօրինացն ՚ի թիկունս հասանէին, գա՛լ հասանել խնդրել վրէժ յորդւոցն Իսրայէլի[5631]. 16 եւ եկն եհաս մինչեւ ՚ի կողմանս Բեթովրայ։ Ել Յուդա ընդ առաջ նորա սակաւուք[5632]։ 17 Իբրեւ տեսին զգունդն զի գայր ճակատեա՛լ ընդդէմ նոցա. սկսան խօսել որ ընդ Յուդային էին՝ եւ ասեն. Զիա՞րդ կարասցուք մեք սակաւաձեռն մարտնչել ընդ այնչափ պնդակա՛զմ գնդի, մանաւանդ զի լքեալք եւ լուծեալք. զի այսօր քանի՛ է զի նօթի՛ եմք։ 18 Քաջալերե՛լ սկսաւ զնոսա Յուդա՛ եւ ասէ. Գո՛րծ մի դիւրին է Աստուծոյ մատնել զբազումս ՚ի ձեռս սակաւուց. եւ ո՛չինչ է խտիր առաջի երկնաւորին ընդ բազումս կամ ընդ սակաւս. 19 զի ո՛չ եթէ բազում զօրօք յաղթութիւնն կանգնի, այլ յերկնի՛ց է զօրութիւն յաղթութեան։ 20 Նոքա գա՛ն ՚ի վերայ մեր ՚ի հպարտութիւն ամբարտաւանութեան անօրէնութեամբ զմեզ ջնջել, զկանայս եւ զորդիս մեր վարե՛լ ՚ի գերութեան[5633]. 21 մեք մարտնչիմք վասն անձանց մերոց, եւ վասն օրինաց մերոց. 22 եւ Տէր սատակեսցէ՛ զնոսա առաջի ոտից մերոց. եւ դուք զօրացարո՛ւք, քա՛ջ լերուք՝ մի՛ զանգիտէք[5634]։ 23 Ա՛յն ինչ բանքն ՚ի բերան էին, յարձակէր ՚ի վերայ գնդին. զա՛յն թեւ բեկանէր յորում վառեալ կայր Նրէն արքայ, եւ շարժէր զգունդն ՚ի տեղւոջէ, եւ զզօրսն ամենայն առաջի նորա նովա՛ւ հանդերձ ՚ի փախուստ դարձուցանէր. 24 եւ ինքեանք զհետ լինէին նոցա մինչեւ ՚ի կողմանս Բեթովրայ դաշտին. եւ բազում վիրաւորս ՚ի նոցանէ դիաթաւալ յերկի՛ր կացուցանէին. եւ անկանէին ՚ի նոցանէ իբրեւ արք ութ հարիւր. եւ որ մնացեալքն էին՝ փախստեայք անկանէին ՚ի Փիղիստիմ[5635]։ 25 Եւ սկսաւ ա՛հն եւ հոյն երթա՛լ առաջի Յուդայ եւ եղբարցն. յօժարէին այնուհետեւ ասպատակ տա՛լ ՚ի հեթանոսս որ շուրջ էին զնոքօք։ 26 Եւ եկն եհա՛ս մինչեւ ՚ի թագաւորն անուն նորա. եւ վասն պատերազմացն պատմէին հեթանոսքն։

Զ 27 Իբրեւ լուաւ Անտիոքոս կայսր զբանս զայս, բարկացաւ ՚ի սրտմտութիւն բարկութեան իւրոյ. զօրաժողով լինէր յամենայն աշխարհաց իւրոց, զօրս կուտէր բազում յոյժ. 28 գա՛նձ բանայր՝ պարգեւս բաշխէր զօրացն տարւոյ միոջ. եւ պատուէ՛ր տայր կա՛լ նոցա պատրաստ յիրս ամենայն։ 29 Իբրեւ ետես թէ գանձք սպառեցան, եւ հարկ աշխարհին նուազեաց, վասն երկպառակութեանն եւ հարուածոցն, որ ած նա ՚ի վերայ երկրի, յեղծանել օրինաց նախնեացն, որ էին իսկզբանէ աւուրց ժամանակաց[5636]. 30 զարհուրեցա՛ւ թէ գուցէ ո՛չ բաւեցուսցէ զպարգեւսն եւ զռոճիկս, որպէս յառաջ առատաձեռն բաշխէր. 31 վարանէր յանձն իւր. խորհեցաւ մտանել յաշխարհն Պարսից. առնուլ հա՛րկ յաշխարհաց անտի կուտել արծա՛թ յոյժ[5637]։ 32 Եւ եթո՛ղ նա անդ զԼիւսի՝ այր փառաւոր յազգէ թագաւորութեանն, ՚ի վերայ իրացն արքունի ՚ի կողմանցն Եփրատու, եւ ՚ի սահմանս Եգիպտացւոց[5638], 33 սնուցանե՛լ զորդի իւր զԱնտիոքոս, մինչեւ դարձցի նա անդրէն[5639]. 34 եւ եթո՛ղ առ նմա զկէս զօրացն եւ զփիղսն. եւ պատուէ՛ր ետ նմա վասն ամենայնի որ ինչ կամէր, եւ որ զինչ խորհեցաւ. եւ վասն բնակչացն Հրէաստանի եւ Երուսաղեմի[5640]։ 35 Եւ գումարտա՛կ արար ՚ի վերայ նոցա սատակել զնոսա, եւ ջնջե՛լ զզօրութիւնն Իսրայէլի, եւ զմնացորդսն Երուսաղեմի. եւ ջնջել ՚ի տեղւոջէ անտի զյիշատա՛կ նոցա. 36 եւ բնակեցուցանե՛լ անդ զորդիս օտարաց ընդ ամենայն սահմանս նոցա. լարաբաժի՛ն առնել զամենայն երկիր նոցա. 37 եւ ինքն ա՛ռ զկէս ՚ի զօրաց անտի։ Խաղա՛ց գնաց յԱնտիոք քաղաքէ ՚ի տանէ թագաւորութեան իւրոյ. յամի հարիւրորդի քառասներորդի. եւ անց նա ըստ գետն մեծ ըստ Եփրատ, եւ երթա՛յր ընդ կողմն վերնագաւառացն[5641]։

Է 38 Եւ ընտրեաց Լիւսիաս զՊտղոմէոս պարգեւական, եւ զՆիկանովր, եւ զԳորգիաս, ա՛րս հզօրս բարեկա՛մս խորհրդականս արքայի[5642]։ 39 Եւ ընդ նոսա առնէր գումարտակ քառասուն հազար հեծեալ, եւ եւթն հազար ձի ասպաստանիկ, գալ հասանել ՚ի վերայ երկրին Հրէաստանի, հարկանե՛լ սատակել զաշխարհն, յապականութիւն դարձուցանել զերկիրն ըստ հրամանի թագաւորին։ 40 Խաղացին գնացին ամենայն զօրօքն հանդերձ, եւ եկին հասին բանակեցան մերձ ՚ի Յամուով, ՚ի տափակողմն ՚ի դաշտագետին վայրին[5643]։ 41 Լո՛ւ եղեւ վաճառականաց աշխարհին, եթէ եկեալ հասեալ են զօրք՝ աւա՛ր առնուլ զերկիրն Հրէաստանի, ՚ի գերութիւն վարել զորդիս եւ զդստերս նոցա. առին զարծաթ եւ զոսկի իւրեանց, եւ մարդիկ բազում որչափ ձեռնհա՛ս էին օգնականք իւրեանց. գա՛լ գնել զորդիսն Իսրայէլացւոց յանաշխարհիկս իւրեանց. եւ յաւելան ՚ի նոսա զօրք Ասորւոց, եւ երկի՛րն այլազգեաց։ 42 Իբրեւ ետես Յուդա եւ եղբարք իւր՝ եթէ եկին հասին ամենայն չարիքն ՚ի վերայ նոցա. եւ ա՛յս զօրք ամենայն եկեալ հասեալ պաշարեալ պահէին զսահմանս նոցա. եւ գիտացին զհրամանս թագաւորին, զոր պատուիրեաց սատակել զժողովուրդն ՚ի կորուստ եւ յապականութիւն[5644]. 43 սկսան խօսել ա՛յր ընդ ընկերի եւ ասեն. Եկա՛յք պնդեսցուք զանձինս մեր, կանգնեսցո՛ւք զգլորումն ժողովրդեան մերոյ, տացո՛ւք պատերազմ ՚ի վերայ սրբութեանցն՝ եւ ՚ի վերայ ազգաց մերոց։ 44 Եւ ժողովեցան ժողովք ՚ի պատրաստութիւն պատերազմի. կայի՛ն յաղօթս եւ խնդրէին զողորմութիւն ՚ի Տեառնէ[5645]։ 45 Եւ էր Երուսաղէմ աւերակ թափո՛ւր, եւ ո՛չ ոք էր որ մտանէր եւ ելանէր յազգաց նորա, եւ սրբութիւնն կայր կոխա՛ն յորդւոցն այլազգեաց. եւ ամրակողմն գլուխ քաղաքին բնակութիւն եղեւ հեթանոսաց. եւ բարձա՛ն ուրախութիւնք Յակոբայ, պակասեցին փողք եւ տաւիղք, եւ լռեցին ամենայն ցանկալի ուրախութիւնք արուեստականաց[5646]։ 46 Եկին ժողովեցան ամենեքին ՚ի Մասեփա՝ դէմ յանդիման Երուսաղեմի. զի ա՛նդ էր տեղի աղօթից յառաջ Իսրայէլացւոցն ՚ի Մասեփա[5647]։ 47 Ծո՛մ կարդացին, քրձազգա՛ծ լինէին, խո՛րգ եւ մոխի՛ր առնուին, հող ՚ի գլո՛ւխ լինէին, զօձիս պատառէին։ 48 Զմատեանս օրինացն տարածանէին, վասն որոյ պնդէին զնոսա հեթանոսք. 49 եւ բերէին զհանդերձս քահանայութեանն, եւ զծնունդս անդրանկացն, եւ զտասանորդսն ՚ի մէջ առնուին. յարուցանէին եւ ածէի՛ն զուխտաւորսն որոց լցեալ էր զաւուրս իւրեանց։ 50 ՚Ի ձա՛յն բարձր միաբարբա՛ռ աղաղակէին յերկինս եւ ասէին. Արդ զի՞ արասցուք զայսոսիկ, կամ յո՞ տարցուք. 51 զի՞ սրբութիւնք քո կոխա՛ն եղեն, եւ քահանայք քո ՚ի սո՛ւգ եւ ՚ի տառապանս նստին։ 52 Եւ ամենայն հեթանոսք ժողովեալ են աւասիկ ջնջե՛լ զմեզ. դու գիտես որ ինչ խորհին նոքա ՚ի վերայ մեր։ 53 Արդ՝ զիա՞րդ կարասցուք մեք զդէ՛մ ունել՝ եթէ ո՛չ դու օգնեսցես մեզ։ 54 Փո՛ղ հարկանէին, զաղաղա՛կ դնէին, ՚ի ձա՛յն բարձր յերկինս կարդային։ 55 Յե՛տ այսորիկ կարգել սկսաւ Յուդա զժողովուրդսն, եւ կացոյց ՚ի վերայ նոցա իշխանս՝ հազարապետս, եւ հարիւրապետս, եւ յիսնապետս, եւ տասնապետս։ 56 Եւ ասեն ցայնոսիկ որ շինէին շինուածս, եւ խօսէին կանայս, եւ տնկէին այգիս, եւ պատուէ՛ր տային վատասրտացն զի դարձցին ՚ի տունս իւրեանց ըստ օրինացն։ 57 Եւ ամենայն զօրքն հասանէին եւ բանակէին ՚ի թիկանց Ամաւոյ[5648]։ 58 Անդուստ քաջալերել սկսաւ Յուդա զզօրսն՝ եւ ասէ. Վառեցարո՛ւք պատրաստեցարո՛ւք զօրացարո՛ւք, վաղորդայն տա՛լ պատերազմ ընդ հեթանոսս ընդ այսոսիկ որ ժողովեալ են ՚ի վերայ մեր ջնջե՛լ զմեզ՝ եւ զսրբութիւնս մեր[5649]. 59 զի լաւ լիցի մեզ մեռանե՛լ ՚ի պատերազմի, քան տեսանել զչարչարանս ազգի մերոյ եւ սրբութեանցն մերոց։ 60 Որպէս եւ իցեն կամք Տեառն յերկինս, ա՛յնպէս եւ կատարեսցին։

4
Գլուխ Դ

10 Եւ յիշեսցէ՛ զուխտ կտակարանացն որ ընդ հարսն մեր է, եւ բեկցէ՛ զզօրս զայս առաջի ոտից մերոց։ 11 Գիտասցեն հեթանոսք եթէ գո՛յ Աստուած որ փրկէ զԻսրայէլ։ 12 Եւ ամբարձին զաչս իւրեանց յայլազգիքն, եւ տեսին զի յարձակեալ գային ընդդէմ նոցա[5650], 13 եւ ելին յառաջ քան զգունդն ՚ի պատերազմ։ Փո՛ղ հարին ՚ի կողմանցն Յուդայի. 14 ՚ի մի՛ վայր ժողովեցան, ՚ի վերա՛յ յարձակէին. ձեռն ՚ի գո՛րծ առնէին, ՚ի փախուստ դարձուցանէին[5651]. 15 զբազումս առ ետե՛ղ սատակէին. զբազումս փախստակա՛նս առնէին ընդ երեսս դաշտին, ՚ի սո՛ւր սուսերի իւրեանց անկանէին՝ մինչ ՚ի սահմանս Գազիրոնայ, ՚ի կողմանս Եդոմայեցւոց, եւ յԱզովտայ, եւ Յամենա. եւ անկանէին յաւուր յայնմիկ վիրաւորք իբրեւ երեք հազարք այր[5652]։ 16 Եւ դառնա՛յր Յուդա զօրօքն հանդերձ. իբրեւ գայր հասանէր ՚ի տեղի պատերազմին, 17 խօսել սկսաւ ընդ զօրսն՝ եւ ասէ. Մի՛ ինչ աչս արձակէք դուք յաւա՛ր ՚ի կապուտ դիականցն անկելոց. 18 զի դեռ աւանիկ Գորգիոս վառեալ պատրաստեալ՝ ընդդէ՛մ կայ մեր զօրօք իւրովք. այլ կացէ՛ք կալարո՛ւք զտեղի, զդէ՛մ կալարուք թշնամեաց ձերոց. ապա յետ մարտին յաղթութեան դարձջի՛ք համարձակութեամբ։ 19 Մինչդեռ նա զա՛յն ընդ նոսա խօսէր՝ տեսին զի գունդ մի երեւեցա՛ւ ՚ի լեռնէ անտի[5653]։ 20 Եւ գիտացին եթէ ՚ի պարտութիւն մատնեալ հո՛ւր արկանել սկսան ՚ի բանակի անդ. եւ ծուխն որ դիզանէր՝ նշա՛ն լինէր գործոյն եղելոց[5654]։ 21 Նոքա իբրեւ զա՛յն տեսանէին՝ կասէին. մանաւանդ իբրեւ հայէին ՚ի գունդն Յուդայեան, ո՛րպէս ճակատեալ կայր պատրաստութեամբ ՚ի մա՛րտ պատերազմի։ 22 Զո՛տս արձակէին, փախստեա՛յ գնային յերկիրն Փղշտացւոց։ 23 Եւ Յուդա դառնա՛յր ՚ի տեղին պատերազմի, ՚ի կապուտ կողոպուտ յաւա՛ր դիականցն անկելոց. եւ առնոյր ՚ի բանակէ անտի նոցա զոսկի եւ զարծաթ՝ զհանդերձս պատուականս, զկարմիր, զկապուտակ, զծովու ծիրանիս, մեծութիւն բազում։ 24 Եւ իբրեւ դարձա՛ն անտի, սկսան գոհանալով օրհնել զՏէր յերկինս, եւ ասել. Զի բարի՛ է՝ զի յաւիտեան է ողո՛րմ նորա[5655]։ 25 Եւ եղեւ ՚ի փրկութիւն մե՛ծ ՚ի վերայ Իսրայէլի յաւուր յայսմիկ[5656]։ 26 Եւ որք միանգամ յայլազգեաց անտի ապրեցան, եկեալ պատմէին Լիւսւայ զամենայն գործն որ գործեցաւ։ 27 Իբրեւ զայն լսէր Լիւսիայ՝ տրտմէր, խոնարհէր անկանէր ՚ի վերայ երեսաց իւրոց. զի ո՛չ այնպէս կամք կատարեցան որպէս նա՛ խորհէր ՚ի վերայ Իսրայէլացւոցն, եւ որպէս նմա՛ ետ պատուէր թագաւորն, այն՝ ո՛չ կատարեցաւ[5657]։ 28 ՚Ի գալուստ ամին միւսոյ, զօ՛ր հատանէր, այրեւձի՛ առնէր՝ իբրեւ վեց հազար հետեւակ, հինգ հազար հեծեալ սպառազէն. գա՛լ հասանել՝ աւա՛ր առնուլ զերկիրն Հրէաստանի[5658]։ 29 Եկին հասին՝ ճակատեցան ՚ի կողմանս Բեթսովրայ։ Ե՛լ նոցա ընդ յառաջ Յուդա մետասան հազար արամբ։ 30 Եւ իբրեւ տեսին զգունդն ստուա՛ր եւ հզօր. սկսա՛ն կալ յաղօթս, օրհնել զԱստուած՝ եւ ասեն. Տէր Աստուած՝ դու ա՛յն ես որ խորտակեցեր զզօրութիւն յարձակելոյ հզօրին ՚ի ձեռն ծառայի քոյ Դաւթի, եւ մատնեցեր զբանակս այլազգեաց ՚ի ձեռս Յովնաթանու որդւոյ Շաւուղի[5659]։ 31 Արդ՝ խորտակեա՛ դու զզօրութիւն զօրացս այսոցիկ ՚ի ձեռս Իսրայէլի. շիջցի՛ զօրութիւն նոցա երիվարօք եւ զօրօքն հանդերձ։ 32 Ա՛րկ զնոքօք զվատութիւն, եւ հալածեա՛ զզօրութիւն հպարտութեան նոցա. շարժեսցի՛ն նոքա ՚ի բեկումն իւրեանց։ 33 Կործանեսցե՛ս արկցե՛ս զնոսա ՚ի սուր սիրելեաց քոց. եւ օրհնեսցե՛ն զքեզ յօրհնութիւնս որ ճանաչեն զանուն քո։ 34 Եւ հարա՛ն միմեանց ՚ի դիմի. եւ անկան ՚ի ժամանակին յայնմիկ ՚ի գնդէ՛ անտի Լիւսիայ՝ հինգ հազար հեծեալ առաջի նոցա։ 35 Եւ իբրեւ ետես Լիւսիա զպարտութիւն գնդին իւրոյ, եւ զյաղթութիւն քաջութեան գնդին Յուդայ, եւ որպէս զի պատրա՛ստ էին ՚ի կեալ եւ ՚ի մեռանել ՚ի վերայ անուան քաջի՛ յաղթութեան. չուեա՛ց խաղաց գնաց ՚ի կողմանս Անտիոքացւոց։ Դարձեալ զօրաժողո՛վ լինէր, կազմել պատրաստել անդէն. անդրէն արշաւե՛լ ՚ի կողմանս Հրէաստանի[5660]։

Ը 36 Խօսե՛լ սկսաւ Յուդա եղբարբքն հանդերձ ընդ ժողովուրդսն՝ եւ ասէ. Ահաւասիկ խորտակեցան թշնամիք մեր ՚ի ներքոյ ոտից մերոց. եկա՛յք երթիցուք մաքրեսցուք զսրբութիւնսն, մաքրեսցո՛ւք զտաճարն առնել նաւակատիս ՚ի նմա։ 37 Ժողովեցան ժողովքն ամենայն, եկին հասի՛ն ՚ի լեառն Սիոն. 38 տեսին զսրբութիւնսն աւերեալ, եւ զսեղանն աղտեղեալ, զդրունսն այրեցեալ, թուփ առ թուփ բուսեալ ՚ի սրահսն իբրեւ յանտառի, կամ իբրեւ միոյ միոյ լերանց. զկոնքս աւերեալս, եւ զվարագոյրաձիգսն խաթարեալս[5661]։ 39 Ձեռս զօձեօ՛ք արկանէին, զպատմուճանս պատառէին, հող ՚ի գլո՛ւխ լինէին, 40 ընդ երկի՛ր թաւալէին. փողանշա՛նս հարկանէին, յերկինս աղաղակէին։ 41 Յայնմ ժամանակի հրամա՛ն տայր Յուդա՝ զօրահատո՛յց առնէր ՚ի վերայ միջնաբերդին պաշարե՛լ զնա, զի մաքրեսցէ զսրբութիւնսն։ 42 Եւ ընտրեա՛ց նա քահանայս անարատս, կամարարս օրինացն. 43 եւ սրբեաց զսրբութիւնն. եւ ՚ի բա՛ց առին զվէմսն՝ որ պղծեալ էին, եդին մեկուսի ՚ի տեղի մի[5662]. 44 եւ խորհո՛ւրդ կալան ՚ի վերայ սեղանոյ ողջակիզացն, որ պղծեալ էր ՚ի թշնամեաց անտի, եթէ զի՞նչ արասցեն զնա։ 45 Հաստատեցա՛ւ բանս այս ՚ի խորհրդի անդ, քակե՛լ զսեղանն զի պղծեալ էր ՚ի թշնամեաց. զի մի՛ լիցի նոցա այն ՚ի խիղճ մտաց, եւ ՚ի նախատինս յաւիտենից։ Եւ քակեցին զսեղանն[5663]. 46 եւ տարա՛ն եդին զքարինսն ՚ի դիպա՛ն տեղւոջ, մինչեւ եկեսցէ մարգարէ եւ խօսեսցի վասն նոցա։ 47 Եւ առին վէմս անկոփս ըստ օրինացն, եւ շինեցին զսրբութիւնսն։ 48 Եւ ո՛չինչ էր ՚ի ներքս ՚ի տաճարի անդ. եւ զսրահսն սրբեցին. 49 եւ սպաս սրբութեան նո՛ր գործեցին. եւ տարա՛ն ՚ի ներքս զաշտանակն լուսոյ, եւ զսեղանն խնկոց, եւ զսեղանն տաճարին։ 50 Եւ արկանէին խունկս ՚ի վերայ սեղանոյն. ճրա՛գս լուցանէին, եւ լո՛յս տային տաճարին։ 51 Դնէին ՚ի վերայ սեղանոյն զհացն հանապազորդ. եւ ձգէին զվարագոյրսն, եւ կատարէին զգործսն զամենայն սպասուն զոր առնէին։ 52 Կանխէին ընդ առաւօտն յաւուրն քսաներորդի հինգերորդի՝ յամսեանն իններորդի. յամին հարիւրորդի քառասներորդի[5664]. 53 մատուցանէին պատարագ ըստ օրինացն ՚ի վերայ սեղանոյ ողջակիզացն, որոյ նո՛ր արարին ըստ ժամանակին[5665]։ 54 Յաւուրսն յայնոսիկ յորս պղծեցին հեթանոսքն, ՚ի նմին ժամանակի եւ նորոգեցաւ յերգս օրհնութեան, ՚ի փո՛ղ եւ ՚ի քնար եւ ՚ի սրինգ[5666]։ 55 Եւ անկանէին ամենայն ժողովուրդքն ՚ի վերայ երեսաց իւրեանց, անկանէին ՚ի խոնարհ, երկի՛ր պագանէին. օրհնէին զԱստուած յերկինս որ յաջողեաց նոցա։ 56 Եւ արարին զնաւակատիս սեղանոյն աւուրս ութ. եւ մատուցին զողջակէզսն ուրախութեամբ, եւ մատուցին պատարագս փրկութեան եւ օրհնութեան։ 57 Զարդարեցին զկոնքսն՝ եւ զվարագոյրաձիգսն՝ յանդիման տաճարին, ոսկի՛ պսակօք՝ եւ ոսկւովք տապակօք. եւ նորոգեցին զդրունսն, եւ կանգնեցին զդրունսն[5667]։ 58 Եւ եղեւ ուրախութիւն մեծ ՚ի վերայ ժողովրդեանն յոյժ. եւ ջնջեցան նախատանք հեթանոսաց ՚ի նոցանէ[5668]։ 59 Եւ հաստատեաց Յուդա եղբարբքն հանդերձ, եւ ամենայն ժողովքն Իսրայէլացւոց, հանապազ կացցեն աւուրքս այս նաւակատեաց սեղանոյն ՚ի ժամանակի իւրեանց տարոջէ ՚ի տարի, ՚ի գլուխ տարեկանի աւուրս ութ ՚ի հինգերորդ քսաներորդ՝ իններորդի ամսոյն՝ ուրախութեամբ եւ ցնծութեամբ[5669]։ 60 Եւ շինեցին նոքա ՚ի ժամանակին յայնմիկ զլեառն Սիոն շուրջանակի, ՚ի պարիսպս բարձրացեալս, եւ յաշտարակս ամրացեալս, գուցէ գայցեն հեթանոսք, եւ կոխա՛ն առնիցեն զդոսա. որպէս արարին զառաջինն[5670]։ 61 Եւ զօր թողոյր ՚ի վերայ՝ պահապան նմա. եւ ամրացո՛յց զնա. պաշարել զԲեթսուրա. զի լիցի ամրութիւն զօրացն ՚ի կողմանցն Եդոմայեցւոց։

5
Գլուխ Ե

Թ 1 Եւ եղեւ իբրեւ լուան հեթանոսքն շուրջանակի. եթէ շինեցաւ սեղանն, եւ նորոգեցաւ սրբութիւնն միւսանգամ, որպէս է՛ր զառաջինն, բարկացա՛ն յոյժ[5671]։ 2 Խորհեցան գա՛լ հասանել ջնջե՛լ զազգն Յակոբեան որք էին ՚ի մէջ նոցա. եւ սկսան կոտորել եւ սպառե՛լ զնոսա։ 3 Եւ տա՛յր պատերազմ հանապազ Յուդա ընդ որդիսն Եսաւայ որ են ՚ի կողմանս Եդոմայեցւոց Ակրաբատեանց. զի շուրջանակի եկեալ պատեալ պաշարեալ նստէին շուրջ զԻսրայէլիւ. հարկանէր զնոսա ՚ի հարուածս բազումս, եւ նուա՛զ առնէր զնոսա, եւ առնոյր նա զկապուտ զաւար նոցա[5672]։ 4 Եւ յիշէր զչարութիւն որդւոցն Բեանայ, որ էին լեալ ժողովրդեանն յորոգայթ գայթագղութեան, վարանել զնոսա ՚ի ճանապարհս իւրեանց[5673]։ 5 Փախստեա՛յ լինէին ՚ի նմանէ, եւ ամրանային ՚ի բերդս իւրեանց. գա՛յր՝ շուրջ, պա՛հ դնէր զնոքօք, եւ հրձի՛գ առնէր զամուրս նոցա ամենայն բնակչօքն հանդերձ։ 6 Եւ անցանէր խաղա՛յր նա ՚ի վերայ որդւոցն Ամոնայ. եւ ա՛նդ գտանէր ձեռն հզօր, զօրս բազումս. եւ զՏիմոթէոս զօրագլուխ նոցա։ 7 Հարկանէր նոցա ՚ի դիմի, եւ բազում անգամ պատերազմաւ սաստկանայր ՚ի վերայ նոցա. 8 հարկանէր վանէր, եւ առնոյր նա զԱզեր քաղաք՝ եւ զդստերս իւր, եւ դառնայր ՚ի կողմանս Հրէաստանի։ 9 Եւ ժողովեցան ամենայն հեթանոսք ՚ի Գաղաադ վասն Իսրայէլի, որ էին ՚ի կողմանս նոցա, զի ջնջեսցեն զնոսա. եւ նոքա փախստեայք անկանէին յամուրսն ՚ի Դովթայիմ։ 10 Եւ արձակեցին նոքա հրեշտակս առ Յուդա եւ առ եղբարսն՝ եւ ասեն. Ժողովեալ են ահաւասիկ ՚ի վերայ մեր ամենայն հեթանոսք, պատեալ պաշարեալ պնդեն զմեզ ջնջե՛լ ՚ի տեղւոջէ աստի. 11 պատրա՛ստ են յառնուլ զամուրս յոր անկեա՛լ եմք. եւ Տիմոթէոս զօրագլո՛ւխ նոցա[5674]։ 12 Արդ՝ եթէ իցէ՛ ինչ ՚ի ձեռս՝ արագեսցե՛ս փրկե՛լ զմեզ ՚ի ձեռաց նոցա. զի անկա՛ն բազումք ՚ի մէնջ[5675]. 13 եւ ամենայն եղբարք որ էին ՚ի Տովբա կոտորեցան. եւ ՚ի գերութեան վարեցան կանայք նոցա եւ որդիք նոցա, ամենայն կահիւ կարասեաւ իւրեանց առհասարակ կորեա՛ն նոքա, որչափ ՚ի կողմն մի աւագի հազարապետութեան միոջ։ 14 Ա՛յն ինչ դեռ թուղթքն ՚ի ձեռին էին, ա՛յլ գուժկանք հասանէին ՚ի կողմանցն Գալիլեացւոց անտի, զօձիս պատառեալ, զճակատ հարեալ, եւ զգոյժս զա՛յս տային. 15 եւ ասեն. Ժողովեցան ՚ի վերայ մեր ՚ի Պտողոմեայ, եւ ՚ի Ծուրայ, եւ ՚ի Ծայդանայ, եւ ամենայն կողմանք Գալիլեացւոց յայլազգեաց կուսէ, ջնջե՛լ զմեզ անտի։ 16 Եւ իբրեւ լուան զբանսն զայն՝ Յուդա՛ եւ ժողովուրդն, ՚ի խորհո՛ւրդ ժողովեցան վաղվաղակի. զի խորհեսցին զինչ գործ գործեսցեն վասն եղբարցն որ էին ՚ի նեղութեան, եւ ճգնին ՚ի ձեռաց պատերազմողաց[5676]։ 17 Խօսե՛լ սկսաւ Յուդա ընդ Շմաւոնեայ ընդ եղբօր իւրում եւ ասէ. Ընտրեա՛ դու քեզ արս հզօրս, եւ ե՛րթ փրկել զեղբարսն որ են ՚ի նեղութեան ՚ի կողմանս Գալիլեացւոց. եւ ե՛ս եւ Յովնաթան եղբայր իմ երթիցուք ՚ի կողմանս Գաղաադու[5677]։ 18 Եւ եթո՛ղ անդ զՅովսեպոս Զաքարեանց, եւ զԶաքարի զօրագլուխ ընտիր ընտի՛ր զօրօք հանդերձ՝ յերկրին Հրէաստանի պահապանս. 19 պատուէ՛ր ետ նոցա՝ եւ ասէ. Առաջնորդեսջիք ժողովրդեանս այսմիկ, եւ մի՛ տայցէք դուք մա՛րտ պատերազմի ընդ հեթանոսս մինչեւ ՚ի դա՛րձ գալստեան մերոյ անտի[5678]։ 20 Զօրահատո՛յց արարին, ընդ երկո՛ւ զզօրսն բաժանեցին. գնացին երեքհազարք ընդ Շմաւոնեայ ՚ի կողմանս Գալիլեացւոց, եւ ութ հազար յերկիրն Գաղաադու։ 21 Եւ գնաց Շմաւոն յերկիրն Գալիլեացւոց, տա՛յր պատերազմ ընդ հեթանոսս. եւ խորտակեցան հեթանոսք առաջի երեսաց նորա. եւ հալածակա՛ն տանէր զնոսա մինչեւ ՚ի դրունս Պտողոմեայ[5679]։ 22 Յա՛յնմ աւուր անկանէին ՚ի հեթանոսաց անտի երեք հազար վառեալք սպառազէն. 23 եւ առնոյր զաւար նոցա ՚ի կողմանցն Կալիլեացւոց եւ յԱրաբաթուց, կանա՛մբք եւ որդւովք հանդերձ, եւ ամենայն կարասեաւ հանդերձ, եւ գանձի կահիւ. եւ եկին ածին զայն ամենայն ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ յերկիրն Հրէաստանի[5680]։ 24 Եւ Յուդա Մակաբէ, եւ Յովնաթան եղբայր նորա անցին յա՛յն կողմն Յորդանան գետոյն, եւ գնացին երից աւուրց գնա՛ց ճանապարհի, յերկիր յանապատ։ 25 Եւ ընդառա՛ջ եղեն նոցա Նաբատացիք խաղաղութեամբ. եւ պատմէին նոցա զամենայն անցսն որ անցին ընդ եղբարսն յերկիրն Գաղաադու[5681]։ 26 Եւ բազումք ՚ի նոցանէ յաւա՛ր երթեալ էին ՚ի քաղաքս Բոսորայ, եւ Բոսաղումայ, եւ Սէրփվրմակեդեայ, եւ Զառնասպասեայ, ա՛յս քաղաքք ամուրք եւ մեծամեծք են[5682]. 27 եւ այլոց քաղաքացն ՚ի կողմանցն Գաղաադու. եւ ՚ի մի վայր միաժողո՛վ են առ վաղիւ, ժամադի՛ր են փակե՛լ պատել զամուրսն, առնուլ ջնջել սատակել զամենեսին յաւուր միում։ 28 Իբրեւ զայն լուաւ Յուդա՝ գո՛ւնդ կազմեաց վաղվաղակի. ճանապա՛րհ կալաւ ընդ անապատ, յանկարծակի անկանէր ՚ի վերայ Բոսորայ. յանկարծակի յաղեկարծո՛ւմ ժամու զամենայն քաղաքն ՚ի բուռն առնոյր. անդ ՚ի մի սուր սուսերի իւրոյ սպանանէր զամենայն արու մանուկ, եւ առնոյր զամենայն զաւար քաղաքին Բոսորացւոց. եւ զքաղաքն ամենայն հրձի՛գ առնէր[5683]. 29 եւ ինքն գիշերայն գնդաւն հանդերձ դիմէ՛ր ՚ի վերայ ամրոցն պաշարելոց[5684]։ 30 Ա՛յն ինչ կամէր առաւօտն ՚ի գիշերոյն մերկանալ, զա՛չս ՚ի վեր ամբարձին, տեսին զօրս բազումս զի ո՛չ գոյր նոցա թիւ. զի բարձեալ բերէին սանդուղխս եւ մանգլիոնս, եւ պէսպէս մենքենայս ՚ի վերայ ամրոցն, մա՛րտ եդեալ եւ ՚ի պատերա՛զմ մատուցեալ[5685]։ 31 Եւ իբրեւ ընդ ա՛յն հայեցաւ Յուդա, եւ ետես զի սկիզբն էր մարտին, անտի՝ աղաղակ քաղաքին, եւ աստի՝ զօրացն որ պաշարեալ պահէին, ձա՛յն մարտի, ձա՛յն պատերազմի, ձա՛յն փողոյ առ հասարակ յերկինս ելանէր։ 32 Սկսաւ խօսել ընդ զօրսն իւր՝ եւ ասէ. Հա՛պա, ժի՛րք լերուք, պի՛նդ կացէք. գործ՝ այսօ՛ր է մարտնչել ձեզ ՚ի վերայ եղբարց ձերոց[5686]։ 33 Եւ զզօրսն ամենայն յերի՛ս գունդս բաժանէր, եւ շո՛ւրջ զնոքօք ճակատեալ ՚ի մարտ մատուցանէր. փո՛ղ հարին, խրախո՛յս բարձին. գոչեցին աղօթիւք առ Աստուած, ՚ի վերայ յարձակեցան։ 34 Ա՛զդ եղեւ Տիմոթեայ եւ զօրացն, եթէ Մակաբէ զօրօքն ՚ի վերայ հասեալ է. իբրեւ հայեցան տեսին, շրտեա՛ն լքան կասեցին, ընկեցին զիւրաքանչիւր մենքենայս, եւ ՚ի փախո՛ւստ դարձան։ Եւ հարկանէր յաւուր յայնմիկ զնոսա ՚ի հարուածս սաստիկս. տանէին փախստեայս առաջի իւրեանց. մի առ միոջ դիաթաւալ կացուցանէին. արկանէին ՚ի սուր սուսերի իւրեանց իբրեւ արս ութ հարիւր հազար սպառազէն[5687]։ 35 Եւ ինքն դառնայր ՚ի կողմն Մայափայ. մա՛րտ պատերազմի դնէր զնովաւ՝ եւ առնոյր զնա, եւ ՚ի նմա սպանանէր զամենայն արու մանուկ նոցա. եւ առնոյր զամենայն ինչս եւ զստացուածս նոցա յաւարի, եւ զքաղաքն այրէր հրով։ 36 Անտի խաղայր գայր պատէր զՔասփովն Մակեթ, եւ զԲոսոր, եւ զմնացեալ քաղաքս Գաղաադու։ 37 Յետ ա՛յսց ժամանակաց՝ դարձեալ զօրաժողո՛վ լինէր Տիմոթէոս, եւ գայր բանակէր դէմ յանդիման Ռափովնայ, յայնկոյս գետոյն։ 38 Դէ՛տ արձակեաց Յուդա զի տեսցէ զբանակս նոցա։ Եկին պատմեցին՝ եւ ասեն. Միաժողո՛վ եղեն ամենայն ազգք եւ ազինք յոյժ, որ շուրջ զմեւք բանակեա՛լ են, եւ զօրք բազումք կուտեալ են յոյժ[5688]։ 39 Եւ արուայիկս բազումս ածեալ է ՚ի վարձու յօգնականութիւն իւրեանց. եւ բանակեալ են յայնկոյս գետոյն, պատրաստեալ են գա՛լ անկանել ՚ի վերայ քո։ Իբրեւ զա՛յն լսէր Յուդա, նո՛յնժամայն խաղա՛յր գնայր ՚ի վերայ նոցա[5689]։ 40 Իբրեւ ետես Տիմոթէոս՝ խօսե՛լ կալաւ ընդ իշխանսն՝ եւ ասէ. Մի՛տ դիջիք դուք Յուդայ եւ գնդին նորա առ հասանել յափն գետոյն, եթէ զհասանելն եւ զանցանելն մի արասցէ՝ ապա մեք ո՛չ կարեմք լինել դիմակա՛լ նորա, զի յաղթելով յաղթեսցէ նա մեզ[5690]։ 41 Ապա թէ հասցէ յափն գետոյն եւ ճակատեսցի՝ յա՛յտ արար՝ թէ զանգիտեա՛ց, մե՛ք անցցուք մարտիցուք եւ յաղթեսցո՛ւք նմա։ 42 Ա՛յն ինչ նորա բանք ՚ի բերան էին, եւ Յուդա զօրօքն հասանէ՛ր յափն գետոյն. ա՛նդ՝ առ ափն գետոյն կացուցանէր զաշխարհամար դպիրսն, եւ տա՛յր նոցա պատուէր, զի մի՛ զոք ամենեւին թողցեն առ ափն գետոյն բանակել. այլ զամենայն զայր պատերազմօղ զկնի նորա փողեսցեն[5691]։ 43 Եւ ինքն զհասանելն՝ զանցանելն՝ զյարձակելն ՚ի վերայ՝ մի առնէր, եւ նախ զգունդն նահատակաց ՚ի ներքս բեկանէր, զզօրսն ամենայն ՚ի փախո՛ւստ դարձուցանէր. եւ ամենայն ազգք եւ ազինք զէնընկէցք փախստեա՛յ գնային յամրակողմն, ՚ի նուիրեալ տեղին մեհենին ՚ի Կառնային[5692]։ 44 Սոքա եկի՛ն հասին պատեցին զքաղաքն, հրձի՛գ արարին զամուրն՝ մեհենիւն հանդերձ. եւ Կառնային նեղէր, եւ ո՛չ կարէր հանդարտել ընդդէմ Յուդայ։ 45 Հրամա՛ն ետ Յուդա խաղացուցանել զամենայն ազգս Հրէից որ էին ՚ի կողմանս Գաղաադու, կանամբք եւ մանկտւով ամենայն կահիւ հանդերձ, ածել հասուցանել յերկիրն Հրէաստանի. եւ էին նոքա բանա՛կք մեծամեծք։ 46 Եւ եկին հասին ՚ի դուռն Եփրոն քաղաքի. եւ այս քաղաք՝ է՛ մեծ ՚ի վերայ ճանապարհի յամուր վայրի. եւ ո՛չ գոյր նոցա ա՛յլ ճանապարհ խոտորել յաջ կամ յահեակ, բայց երթալ ընդ մէջ քաղաքին[5693]։ 47 Իբրեւ տեսին զօրք քաղաքին զամբոխ զօրացն, եւ զբազմութիւն բանակացն՝ զդրունսն փակեցին, զդրանդսն սեղմեցին վիմօք. եւ ո՛չ տային անցանել նոցա։ Իբրեւ զա՛յն ետես Յուդա. առաքեա՛ց առ նոսա բանս խաղաղութեամբ[5694] 48 եւ ասէ. Թո՛յլ տուք՝ անցից ընդ երկիր քո, երթալ անցանել ինձ յաշխարհ իմ, եւ ո՛չ ոք ինչ մեղիցէ քեզ. բայց այնչափ որչափ ոտի՛ւք մերովք կոխեսցուք զերկիր քո։ Եւ ո՛չ առին յանձն նոքա նմա բանալ զդրունսն[5695]։ 49 Ապա հրամա՛ն ետ Յուդա փո՛ղ հարկանել, քարո՛զ կարդալ եւ ասել. Հա՛պա՝ իւրաքանչիւր գունդ յորում վայրի եւ կացցէ ՚ի նե՛րքս խաղասցէ։ 50 Եւ մատեան զօրքն յիւրաքանչիւր տեղւոջ յորում կային ՚ի մա՛րտ պատերազմի, զամենայն տիւն եւ զամենայն գիշերն ՚ի մարտ, մինչեւ մատնեցաւ քաղաքն ՚ի ձեռս նոցա[5696]։ 51 Ա՛նդ սատակեցին զամենայն արու մանուկ նոցա ՚ի սուր սուսերի իւրեանց. խլեցին զնոսա յարմատոց, խաղացուցին զաւար քաղաքին, եւ ինքեանք անցին ընդ մէջ քաղաքին, գնային երթային ՚ի վերայ դիականցն անկելոց. 52 եւ անցին նոքա ընդ Յորդանան գետ ՚ի տափակողմն ՚ի դաշտ մի մեծ. եւ ա՛նդ բանակեցան դէմ յանդիման Բեթսովնայ[5697]։ 53 Եւ անդ յանձանձէր զկաց մնաց ժողովրդեանն, մխիթարէր զամենեսին Յուդա ընդ ամենայն չո՛ւս ճանապարհին ա՛յսպէս առնէր մինչեւ ածէր հասուցանէր յերկիրն Հրէաստանի[5698]։ 54 Եւ եկին հասի՛ն ելին ՚ի լեառն Սիովն ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ. ա՛նդ մատուցանէին զողջակէզս եւ զպատարագս. զի ո՛չ ծախեցաւ ՚ի նոցանէ, մինչեւ եկին հասին անդրէն ՚ի տեղի իւրեանց խաղաղութեամբ[5699]։ 55 Եւ յաւուրսն յայնոսիկ է՛ր Յուդա եւ Յովնաթան յերկիրն Գաղաադու. եւ Շմաւոն եղբայր նոցա էր յերկիրն Գալիլեացւոց, յանդիման Պտղոմեայ։ Իբրեւ զայն քաջութիւնս պատերազմին լսէին[5700] 56 Յովսեպոս Զաքարեանց, եւ Զաքարի իշխան զօրացն մնացելոց, 57 ասեն. Եկա՛յք եւ մե՛ք երթիցուք տացուք մարտ պատերազմի ընդ հեթանոսս որ շո՛ւրջ զմեւք են, եւ արասցուք եւ մեք մե՛զ անուն։ 58 Ժա՛մ ետուն զօրացն, խաղացին գնացին ՚ի կողմանս Յամնեայ։ 59 Եւ ե՛լ Գորգի ՚ի քաղաքէ անտի զօրօք հանդերձ որ ընդ ի՛ւր էին ՚ի մարտ պատերազմի, եւ հարա՛ւ ՚ի դիմի նոցա։ 60 ՚Ի պարտութիւն մատնեցան Յովսեպոս եւ Զաքարիա, եւ հալածականս երթային մինչեւ ՚ի սահմանս երկրին Հրէաստանի։ Յայնմ աւուր անկանէին ՚ի նոցանէ արք իբրեւ երկու հազարք. եւ եղեն կործանումնն այն սաստիկ ՚ի վերայ ժողովրդեանն[5701]։ 61 Զի ո՛չ անսացին նոքա Յուդայի եւ եղբարց նորա. խորհեցան՝ թէ մեք իբրեւ զնա առցուք անուն քաջութեան[5702]. 62 բայց նոքա չէի՛ն ՚ի զաւակէ անտի արանցն այնոցիկ, որոց տուեալ էր զփրկութիւն Իսրայէլի ՚ի ձեռս նոցա։ 63 Եւ ի՛նքն Յուդա եւ եղբարք իւր փառաւո՛ր լինէին յաչս ժողովրդեանն՝ առաջի ամենայն ազգաց հեթանոսաց. ուր եւ լսէին զանուն նոցա[5703], 64 ժողովէին՝ եւ օրհնէին զնոսա։ 65 Եւ ե՛լ Յուդա եղբարբքն հանդերձ, տա՛լ պատերազմ ընդ որդիսն Եսաւայ ՚ի հարաւակո՛ղմ կուսէ անդ։ Ա՛նդ հարկանէր զՔեբրոն քաղաք՝ եւ զդստերս իւր. քակէ՛ր կործանէ՛ր զամենայն ամուրս նոցա, եւ հրձի՛գ առնէր զաշտարակս նորա շուրջանակի ուր եւ գտանէր[5704]։ 66 Եւ ե՛լ դիմեաց գնալ նա յերկիրն այլազգեաց, գայր հասանէր ՚ի կողմ Մարիսայ։ 67 Յաւուր յայնմիկ անկա՛ն քահանայք ՚ի պատերազմի անդ, մինչ նա դեռ կամէր քաջութիւն ինչ առնել. զի ե՛լ նա տա՛լ պատերազմ առանց խորհրդոց։ 68 Եւ դարձա՛ւ Յուդա ՚ի կողմն Ազովտայ յերկիրն այլազգեաց, աւերէր զմեհեանս նոցա, եւ կործանէր զկուռս նոցա, եւ հրձի՛գ առնէր զքաղաքս նոցա, ՚ի գերութեան վարէր զինչս եւ զստացուածս նոցա, եւ դառնայր գնայր յերկիրն Հրէաստանի[5705]։

6
Գլուխ Զ

Ժ 1 Եւ Անտիոքոս կայսր՝ գնա՛յր նա ընդ վերնագաւառսն. ապա լո՛ւ եղեւ նմա եթէ է՛ քաղաք մի ՚ի կողմանս Ղիմնեայ ՚ի Պարսից աշխարհին, քաղաք փառաւո՛ր, լի՛ ոսկւով եւ արծաթով[5706]. 2 եւ մեհեանն որ ՚ի նմա, է՛ մեծագանձ յոյժ, եւ կուռք ոսկեղէնք ձուլածոյք մեծամեծք ՚ի նմա։ Ա՛ռ նա՝ զէն բազում, զրահք եւ պատեանք որ թողեալ էր Աղէքսանդրի կայսեր Մակեդոնացւոց, որ թագաւորեաց նախ ՚ի վերայ Յունաց աշխարհին[5707]. 3 եկն եհաս նա ՚ի քաղաքն յայն, եւ խնդրէր առնուլ աւարաբար։ Ա՛զդ եղեւ քաղաքացւոցն. 4 ՚ի մա՛րտ պատերազմի պատրաստեցան, եւ ո՛չ ետուն մտանել։ Զահի՛ հարաւ՝ խաղա՛ց գնաց ՚ի կողմանցն արեւելից յերկիրն Բաբելացւոց։ 5 Ա՛նդր գուժկան հասանէր առ կայսր Անտիոքոս ՚ի կողմանցն հարաւոյ, թէ ՚ի պարտութիւն մատնեցան զօրքն՝ որ ելեալ էին յերկիրն Հրէաստանի[5708]։ 6 Զի չոգաւ զառաջին նուագն Լիւսի զօրօք բազմօք, եւ ՚ի պարտութիւն մատնեցաւ յերեսաց նոցա։ Զօրացան զինուք, զօրօք եւ լցան աւարաւ բազմաւ, կոտորեցին զբանակս նոցա. զինչս եւ զստացուածս նոցա ՚ի գերութիւն վարեցին. 7 զմեհեանս աւերեցին. զկուռս կործանեցին որ շինեալ էր ՚ի վերայ սեղանոյն յԵրուսաղէմ, եւ զսրբութիւնն փակեցին պարսպօք բարձրութեան որպէս զառաջինն, եւ ընդ նմին զքաղաքն Բեթսուր[5709]։ 8 Եւ եղեւ իբրեւ լուաւ զբանս զայս թագաւորն, հիացա՛ւ զարմացա՛ւ թմբրեցա՛ւ՝ եւ խռովեցա՛ւ յոյժ. անկա՛ւ ՚ի մահիճս իւր եւ հիւանդացաւ, զի ո՛չ կատարեցաւ խորհուրդ հրամանի նորա[5710]։ 9 Եւ անդ դնէր նա բազում աւուրս, զի նորոգեցան ՚ի վերայ նորա տրտմութիւնք բազումք։ Ած զմտաւ՝ թէ մեռանի՛մ. 10 կոչեա՛ց զամենայն բարեկամս իւր՝ եւ ասէ ցնոսա. Քուն հատա՛ւ յերեսաց իմոց. պախեալ եմ ՚ի սիրտ իմ հոգոց իմոց[5711]։ 11 Խօսեցա՛յ ընդ սրտի իմում եւ ասեմ. Ցո՛ր վայր նեղութեանց հասանես, եւ խռովութեան բազմի, յորում այժմիկ պաշարեալ կամ. զի քաղցր եւ բարերար եւ սիրելի՛ էի զօրաց իմոց[5712]։ 12 Արդ՝ յո՛ւշ եղեն ինձ չարիքն այն՝ զոր գործեցի ես յԵրուսաղէմ, եւ առի ես զամենայն սպասն զայն զոսկւոյ եւ զարծաթոյ, եւ զօ՛րս եւս գումարեցի տարապարտուց ՚ի վերայ նոցա ջնջե՛լ զնոսա։ 13 Արդ գիտե՛մ եթէ վասն այսորիկ գտին զիս չարիքս այս ամենայն, եւ կորնչիմ աւասիկ տրտմութեամբ յօտա՛ր երկրի։ 14 Եւ կոչեա՛ց նա զՓիլի՛պպոս՝ մի ՚ի բարեկամաց անտի իւրոց, կացո՛յց զնա ՚ի վերայ ամենայն թագաւորութեան իւրոյ[5713]. 15 եւ ետ ցնա թա՛գ եւ պատմուճան՝ եւ զմատանին զիւր, ածե՛լ զորդի իւր զԱնտիոքոս, սնուցանե՛լ եւ յիւր տեղի թագաւորեցուցանել զնա[5714]։ 16 Եւ մեռա՛ւ անդ՝ Անտիոքոս արքայ, յամին հարիւրորդի քառասներորդի իններորդի[5715]։

ԺԱ 17 Ա՛զդ եղեւ Լիւսիայ եթէ մեռա՛ւ արքայ՝ եւ կացոյց թագաւոր զորդի իւր Անտիոքոս, եւ ե՛դ անուն նմա Հօրամոյն Անտիոքոս[5716]։ 18 Եւ որ ՚ի միջնաբերդին էին արգելեալք՝ որ նեղէին զԻսրայէլ, եւ շուրջ զսրբութեամբն խնդրէին զչարի՛ս հանապազ, եւ զօրութիւն էին նոքա հեթանոսացն. 19 խորհեցա՛ն քաղաքացիքն ջնջել զնոսա։ Եւ իբրեւ ժողովեաց զամենայն ժողովս զօրացն, 20 եւ եկին նստան շուրջ զնոքօք. եւ ժողովեցան ՚ի մի վայր, եւ պաշարեցին զնա։ Յամին հարիւրորդի յիսներորդի, շինեցին պատուարս եւ նետակալս եւ մենքենայս բազումս։ 21 Եւ եկին ելին նոքա յարգելանէ անտի, եւ կցեցան յարս անօրէնս յԻսրայէլացւոց անտի. 22 եւ գնացին նոքա առ արքայն եւ ասեն. Մինչեւ յե՞րբ ո՛չ արասցես դու զդատաստանն, եւ զվրէ՛ժ խնդրեսցես եղբարցն մերոց. 23 մեք հաւանեալ եմք ծառայել հօր քում, եւ երթալ զհետ հրամանաց նորա։ 24 Եւ նստէին զնովաւ որդիք ժողովրդեան մերոյ, վասն այսորիկ օտարանային բազումք ՚ի մէնջ. բայց զոր գտանէին ՚ի մէնջ՝ մահո՛ւ մեռուցանէին, եւ ժառանգութիւնք մեր ՚ի յափշտակութիւն մատնէին[5717]։ 25 Եւ ո՛չ ՚ի մեզ միայն ձե՛ռս մխեցին, այլ եւ յամենայն սահմանս իւրեանց[5718]։ 26 Եւ այժմ եկեալ պաշարեալ շուրջ զմեւք, եւ աւադիկ եկեալ փակեալ պաշարեալ պահեն զմիջնաբերդն Երուսաղեմի առնուլ զնա, եւ զսրբութիւնն. եւ զԲեթսովրա ամրացուցին[5719]։ 27 Եւ եթէ ո՛չ վա՛ղ աճապարեսջիք՝ եւ՛ս մեծամեծ ինչ քան զայս գործիցեն, եւ դուք զառաջս ո՛չ կարիցէք ունել։ 28 Իբրեւ զայն լուաւ թագաւորն՝ բարկացա՛ւ յոյժ, հրամայեաց կոչել զբարեկամս իւր, եւ զիշխանս որ ՚ի վերայ զօրացն էին։ 29 Եւ յայլմէ թագաւորութենէ, եւ յայլոց կղզեաց եկին առ նա զօրք բազումք ՚ի վարձու։ 30 Եւ էր թիւ զօրաց նորա հարիւր հազար ասպա՛ր ՚ի ձեռին տիգաւոր հետեւակ, եւ քսան հազար հեծեալ սպառազէն, երեսուն եւ երկու փիղք վառեալք երիվարիկք[5720]։ 31 Եւ եկին անցին ընդ Ադոմ. ճակատեցան պատեցին զԲեթսովր քաղաք, եւ մա՛րտ պատերազմի եդին շուրջ զնովաւ աւուրս բազումս։ Կազմեցին շուրջ զմանգղ՚իոնս եւ մենքենայս։ Եւ ելին ՚ի քաղաքէ անտի, այրեցին զմենքենայսն, եւ մա՛րտ եդին ընդ նոսա քաջութեամբ[5721]։ 32 Չուեա՛ց խաղաց գնաց Յուդա ՚ի միջնաբերդ ամրոցէ անտի, եւ եկն բանակեցաւ ՚ի Բեթսակարիա, դէմ յանդիման բանակի արքային[5722]։ 33 Կանխեա՛ց ընդ առաւօտն թագաւորն, ա՛ռ զբանակն՝ տարա՛ւ բանակեցոյց ՚ի միջոյ անտի ըստ ճանապարհին Բեթսակարիա. եւ զզօրսն սփռեա՛ց ճակատեցոյց ՚ի մա՛րտ պատերազմի. փո՛ղ հարին, 34 կազմեցին պատրաստեցին զփիղսն՝ ճաշակեցուցին յարիւն խաղողոյ, ՚ի զըմո՛ւռս եւ ՚ի գինիս[5723]։ 35 Եւ կարգեցա՛ն բաշխեցին ՚ի գունդս գունդս. եւ կարգեցին առ փի՛ղ փիղ հազա՛ր հազա՛ր այր սպառազէն. եւ պահապան գլուխ գնդիցն հինգ հազար հեծեալ վառեալ նժո՛յգ ՚ի ձեռն պաշտպան գնդիցն. 36 զի ուր եւ կայցեն գազանքն՝ կայցե՛ն եւ նոքա. եւ ուր եւ գնայցեն՝ գնայցեն եւ նոքա[5724]։ 37 Եւ վանդակակապ մարտկոցս մենքենայիւք ՚ի վերայ փղացն կազմեցին, եւ զփղապանն ՚ի վերայ գլխոյն նստուցին. 38 եւ զայլ այրուձին յա՛ջ եւ յահեակ թեւ՛ս գնդին կազմեցին։ 39 Իբրեւ անտի արեգակն ծա՛յրս արձակէր, առ հասարակ ՚ի զրահաւոր պատենազէն պղնձապատ վահանացն նշոյլքն զլերամբքն փայլատակէին, եւ ճառագայթք հատանէին իբրեւ ՚ի փայլատակա՛նց հրոյ[5725]։ 40 Եւ երկայնէ՛ր ճակատն, զեղո՛յր որ զբարձամբք լերանցն, որ զձորովք եւ զխորովք եւ զդաշտիւք[5726]. 41 եւ խաղային յառաջ՝ առ հասարակ կարգեալք եւ կազմեալք. միաբան շարժէին առ հասարակ ամենեքին որ լսէին զձայն բարբառոյ բազմութեանն, զշաչիւն զինու, զշառաչիւն զերիվարացն թնդիւն, զոտնաձայն վահանաւոր վառելոցն[5727]։ 42 Ե՛կն եհա՛ս Յուդա իւրով գնդաւն, կարգեցա՛ւ կազմեցա՛ւ ճակատեցա՛ւ պատրաստեցա՛ւ, յարձակեցաւ, ՚ի դիմի՛ հարաւ գնդի թագաւորին. յա՛յնմ տեղւոջ յանդիման թագաւորին՝ վեց հարիւր հեծեալ սպառազէն դիթաւա՛լ կացուցանէր յանդիման թագաւորին[5728]. 43 յա՛յնմ վայրի դէտ ա՛կն ՚ի վե՛ր ամբառնայր։ Եղիազա՛ր Աւարան տեսանէր մի ՚ի գազանաց անտի վառեա՛լ զարդարեալ, ՚ի զէն արքունի վառեալ՝ եւ նշանս արձակեալ, համարեցաւ թէ արքա՛յն իսկ ՚ի նմին իցէ։ 44 Յարձակեցաւ ՚ի վերայ գնդին՝ յա՛ջ յահեակ կոտորեաց, չոգա՛ւ մինչեւ եհաս ՚ի փի՛ղ անդր նշանաւոր, զէ՛ն վերացոյց[5729], 45 եւ եմուտ ՚ի ներքոյ, եհար՝ եւ անդէն կործանեաց. 46 եւ է՛ջ նստաւ փիղն ՚ի վերայ՝ եւ զնա անդէն ճմլեաց։ 47 Նոքա իբրեւ տեսին զզօրութիւն զօրաց թագաւորին՝ խո՛յս ետուն ՚ի նոցանէ։ 48 Սակայն յոր կողմ եւ գային, ընդ առա՛ջ լինէին նոցա գունդքն արքունի, մինչեւ եկին ՚ի կողմանս Երուսաղեմի։ Եւ եկն արքայն եւ բանակեցան ՚ի Հրէաստանի, եւ ՚ի լեառնն Սիոն։ 49 Եւ խօսեցաւ նա ՚ի հաշտութիւն խաղաղութեան Բեթսովր քաղաքին. եւ ելին սփռեցան նոքա ՚ի քաղաքէ անտի, զի ո՛չ գոյին նոցա անդ համբարք. զի բազում ժամանակաց արգելեալ պաշարեալ էին. եւ ամն իսկ ընդ աշխարհն շաբա՛թ դիպեցաւ։ 50 Եւ ա՛ռ թագաւորն զԲեթսովր քաղաք, եւ հրամայեաց զզօրն ՚ի ներքս տանել պահապան քաղաքին։ 51 Եւ ինքն պաշարեալ պահէր զսուրբ քաղաքն աւուրս բազումս։ Եւ շուրջ զնովաւ կանգնէին մանգղիոնս եւ մենքենայս, հրացանս եւ քարընկէցս՝ ռմբաքարս, եւ բալիստր, նետաձիգ աշտարակս, եւ աշտարակս պարսաւորաց[5730]։ 52 Դարձեալ եւ նոքա ՚ի քաղաքէ անտի սկսան կազմել մենքենայս առ մենքենայս նոցա մա՛րտ եդեալ կռուէին աւուրս բազումս[5731]. 53 բայց համբար ինչ ո՛չ գտանէին. զի այն ամ եւթներորդ էր ընդ երկիրն, զի գաղթկանք աշխարհին սպառեցին զհամբարսն մթերեալս[5732]։ 54 Մնացեալ էին սակաւք ՚ի սուրբս անդ. զի սփռեալ էին ընդ իւրաքանչիւր տեղիս, զի սովն սաստկացեա՛լ էր ՚ի վերայ նոցա. եւ ցրուեցան յիւրաքանչիւր տեղիս։ 55 Իբրեւ լուաւ Լիւսի՝ եթէ Փիլիպպոս որում հրամայեաց ինքնին Անտիոքոս սնուցանել զորդի իւր զԱնտիոքոս, զի կացուսցէ զնա արքայ[5733]. 56 իբրեւ դարձաւ նա ՚ի Պարսից եւ ՚ի Պարթեւաց, եթէ զօրքն ամենայն ՚ի նա հատան. եւ ինքն կամի հասանել ՚ի վերայ իրաց աշխարհին[5734]։ 57 Եկն՝ եւ ասէ նա ցարքայն եւ ցամենայն մեծամեծս զօրացն. Նեղի՛ն զօրքս հանապազ, համբարք նուազեալ են, եւ կերակուր կարճեալ են. եւ տեղիդ յորոյ վերայ պատերազմդ է՝ ամո՛ւր է եւ անհնարին է, եւ գործ թագաւորութեան ՚ի մեզ հասեալ է։ 58 Արդ եկա՛յք ՚ի հաշտութիւն խօսեցարուք, դաշինս կռեսցուք, խաղաղութիւն արասցուք ընդ ա՛րս ընդ ազգիդ այդմիկ[5735]. 59 բանս հաստատեսցուք մեք ընդ նոսա. կա՛լ նոցա յիւրաքանչիւր օրէնս իբրեւ զառաջինն. զի վասն օրինացն իսկ իւրեանց յորում խռովեցաք զնոսա՝ բարկացան նոքա ՚ի մէնջ, ՚ի վէ՛գ եկին՝ եւ արարին զայս ամենայն։ 60 Հաճո՛յ թուեցաւ բանն առաջի թագաւորին եւ իշխանաց նորա. եւ արձակեաց նա հրեշտակս խօսել ՚ի խաղաղութիւն։ Եւ ընկալան։ 61 Երդումն երդուաւ նոցա թագաւորն եւ իշխանքն. եւ ապա նոքա ելին յամրոցաց անտի։ 62 Եւ եմուտ թագաւորն ՚ի լեառն Սիոն, եւ ետես զամրութիւն տեղւոյն. եւ ստեա՛ց զերդումն զոր երդուաւ. հրամա՛ն ետ քակել շուրջանակի զպարիսպս նորա[5736]։ 63 Չո՛ւ արար վաղվաղակի ՚ի կողմանս Անտիոքայ, եւ եգիտ նա զՓիլիպպոս տիրեալ քաղաքին. մարտեաւ ընդ նմա, եւ ա՛ռ զքաղաքն բռնութեամբ։

7
Գլուխ Է

ԺԲ 1 Յամին հարիւրորդի յիսներորդի յառաջնում, համբարձաւ Դեմետրիոս Սելեւկեան ՚ի Հռոմ քաղաքէ. եւ ե՛կն նա սակաւ զօրօք ՚ի քաղաքն ծովեզերեայ, եւ թագաւորեաց նա ՚ի նմա։ 2 Եւ եղեւ իբրեւ մտանել կամէր Անտիոքոս ՚ի տուն թագաւորութեան հարց իւրոց. շո՛ւրջ եղեն պատեցին զնա զօրք բազումք, ձերբակա՛լ արարին զԼիւսի, եւ զԱնտիոքոս կալեալ կապեալ ածին առ Դեմետր[5737]։ 3 Իբրեւ ցուցին Դեմետրի զբանսն, հրամա՛ն ետ՝ եւ ասէ. Բնա՛ւ զերեսս նոցա ինձ յակն մի՛ արկանէք[5738]։ 4 Եւ առին արտաքուստ արտաքս զօրօքն, եւ տարան սպանին զնոսա։ Եւ նստաւ յաթոռ թագաւորութեանն Դեմետր[5739]։ 5 Եւ եկին առաջի նորա արք անօրէնք ամբարիշտք յազգացն Իսրայէլի. եւ Յակիմոս գլո՛ւխ էր նոցա, զի ինքն իսկ անսայր քահանայութեանն։ 6 Ամբաստա՛ն եղեն զժողովրդենէն, եւ ասեն. Կորո՛յս սպառեաց Յուդա զմեզ զեղբարս իւր, եւ զքո զբարեկամս, եւ զմեզ ցրուեաց յերկրէ անտի։ 7 Արդ առաքեա՛ դու արս հաւատարիմս որ եկեսցեն տեսցեն զչարչարանս ազգին, եւ զսատակումնն զոր հասոյց ՚ի վերայ մեր. զի սատակեա՛ց նա զերկիրն արքունի, եւ վշտացոյց զօգնականս նոցա։ 8 Եւ ընտրեա՛ց կայսր՝ զԲաքիդդ սիրելի զարքայի՝ զիշխան յայն կողմն գետոյն, իշխան մեծ հաւատարիմ յարքայութեան իւրում. եւ արձակեցին զնա, 9 եւ զանօրէնն Յակիմոս ընդ նմա. եւ յա՛նձն արարին նմա զքահանայութիւնն. եւ ետ հրաման խնդրել զվրէ՛ժ որդւոցն Իսրայէլի։ 10 Չո՛ւ արար՝ խաղաց գնաց Բաքիդ. եւ հրեշտակս արձակեաց ՚ի տեղւոջէ առ Յուդա եւ առ եղբարս նորա՝ խօսել ընդ նոսա ՚ի խաղաղութիւն բանիւք նենգութեամբ[5740]։ 11 Եւ նոքա ո՛չինչ անսացին բանից նորա, զի տեսին զնա հասեալ զօրօք բազմօք[5741]։ 12 Սկսան ժողովել առ Բաքիդ եւ առ Յակիմոս ժողովք դպրաց որ խնդրէին զիրաւունս։ 13 Նախ Ասիդացիքն էին յորդւոցն Իսրայէլի որ խնդրէին զխաղաղութիւն[5742]։ 14 Զի ա՛յսպէս համարեցան եթէ այր քահանայ ՚ի զաւակէ Ահարոնի եկեալ է ընդ զօրսն, ո՛չ ինչ տացէ մեղանչել մեզ։ 15 Եւ խօսեցաւ ընդ նոսա բանս խաղաղութեամբ, եւ երդմնի՛ եղեւ նոցա. եթէ ո՛չինչ տաց մեղանչել ձեզ. եւ ո՛չ բարեկամաց ձերոց։ 16 Եւ հաւատացին ՚ի նա. եւ նա ա՛ռ ՚ի նոցանէն արս վաթսուն, եւ սպան յաւուր միում ըստ բանին որպէս եւ գրեալ է. 17 Ընկեցին զմարմինս սրբոց քոց թռչնոց երկնից, եւ հեղին զարիւնս նոցա շուրջ զԵրուսաղեմաւ, եւ ո՛չոք էր որ թաղէր զնոսա[5743]։ 18 Եւ անկաւ ա՛հ եւ երկեւղ ՚ի վերայ ժողովրդեանն, զի ասացին թէ չի՛ք ՚ի նոսա իրաւունք եւ ո՛չ ճշմարտութիւն. զի անցին ըստ հաստատութիւն, եւ ըստ երդումն զոր երդուան։ 19 Չուեա՛ց Բաքիդ յԵրուսաղեմէ, եւ եկն բանակեցաւ ՚ի Բերաէթ. եւ առաքեաց կալաւ նա զբազումս ՚ի նոցանէ՝ յարանցն ինքնեկաց, եւ զբազումս ՚ի ժողովրդենէ անտի. եւ հրամայեաց փողոտել ՚ի ջրհո՛ր անդր ՚ի ներքս[5744]։ 20 Եւ եդ զաշխարհն ՚ի ձեռն Յակիմայ. եւ եթող առ Յակիմայ զօրս բազումս օգնական նմա. եւ գնաց Բաքիդ առ արքայ[5745]։ 21 Եւ ջանայր Յակիմոս վասն քահանայապետութեան. 22 եւ ժողովեցան առ նա ամենայն խռովիչք ժողովրդեանն, եւ յաղթահարեցին զերկիրն Յուդայ. եւ արարին հարուածս մեծամեծս ՚ի վերայ Իսրայէլի։ 23 Իբրեւ ետես Յուդա զչարիսն զոր արար Յակիմոս, եւ որ ընդ նմա էին որդիքն Իսրայէլի. 24 յարձակեցա՛ւ նա ՚ի վերայ Հրէաստանի շուրջանակի զսահմանօք նորա, եւ արար վրէժխնդրութիւն ՚ի վերայ արանցն որ ինքնակամ գնացեալ էին ՚ի հեթանոսս. եւ կարճեցան նոքա այնուհետեւ դառնա՛լ անդրէն յերկիրն Հրէաստանի[5746]։ 25 Իբրեւ ետես Յակիմոս՝ եթէ միւսանգա՛մ եւս զօրացաւ Յուդա, եւ գիտաց թէ ո՛չ կարեմ ժո՛յժ ունել նմա, դարձա՛ւ անդրէն առ թագաւորն չարախօս լինել զնմանէ[5747]։ 26 Եւ առաքեաց թագաւորն զՆիկանովրա, մի ՚ի փառաւոր յիշխանաց անտի որ մանաւանդ ատեայր եւ թշնամութեամբ կայր ընդ կողմն Իսրայէլի. պատուէ՛ր ետ նմա զի ջնջեսցէ զժողովուրդն ՚ի տեղւոջէն[5748]։ 27 Եւ եկն եհաս Նիկանովր զօրօք բազմօք. եւ առաքեաց նա առ Յուդայ եւ առ եղբարս նորա բանս խաղաղութեան նենգութեամբ[5749]։ 28 Մի՛ եղիցի կռիւ ընդ ի՛ս եւ ընդ ձեզ. եկի՛ց ես սակաւ արամբք տեսանել զերեսս ձեր խաղաղութեամբ[5750]։ 29 Եւ եկն առ Յուդա, եւ ողջո՛յն ետուն միմեանց խաղաղութեամբ. եւ զօրքն ճակատեալ պատրաստեալ էին յարձակել եւ ձերբակալ առնել զՅուդա։ 30 Իբրեւ ա՛զդ եղեւ բանն այն առ Յուդա, եթէ նենգութեամբ եկեալ է զնմանէ, խռովեցա՛ւ խորշեցաւ մերժեցաւ հեռացաւ՝ եւ այլ ո՛չ կամէր տեսանել զերեսս նորա։ 31 Իբրեւ ետես Նիկանովր եթէ յայտնեցաւ խորհուրդս նմա, խաղա՛ց պատահել նմա պատերազմաւ ՚ի կողմանս Փարսաղայ[5751]։ 32 Եւ անկաւ ՚ի կողմանցն Նիկանովրայ իբրեւ արք հինգ հարիւր, եւ փախստեա՛յ եղեն ՚ի քաղաքն Դաւթի[5752]։ 33 Եւ յետ այսց բանից՝ եկն ել Նիկանովր ՚ի լեառն Սիոն։ Եւ եկին ելին ՚ի քահանայից անտի սրբոց ընդ նմա. ողջո՛յն տալ նմա խաղաղութեամբ, եւ ցուցանել նմա զողջակէզս պատարագաց զոր մատուցանէին հանապազորդ վասն կենաց թագաւորին[5753]։ 34 Նա անարգեա՛ց զնոսա, եւ ծիծաղէր զնոքօք. եւ պղծեաց զնոսա բանիւք հպարտութեամբ եւ ամբարտաւանութեամբ. 35 եւ եհար զնոսա. եւ ասէ ցասմամբ. Եթէ ո՛չ ՚ի ձեռս իմ տաջիք զՅուդա գնդաւն իւրով, այժմ ահա է՛ որպէս իցէ. բայց թէ ընդ սոյն դարձայց խաղաղութեամբ, զա՛յն տաճար հրով դատեցայց, եւ ՚ի ձէ՛նջ վրէժ խնդրեցից։ Եւ անց գնաց սրտմտութեամբ եւ մեծաւ բարկութեամբ[5754]։ 36 Եւ քահանայքն՝ եկին մտին կացին յանդիման սեղանոյն եւ տաճարին, սկսան լա՛լ եւ ասեն[5755]. 37 Դո՛ւ ընտրեցեր զտաճարս քո զայս՝ կոչել զանուն սուրբ քո ՚ի վերայ սորա. զի լիցի դա տուն ուխտից խնդրուածոց ժողովրդեան քոյ[5756]։ 38 Դու խնդրեա՛ զվրէժ յառնէ այտի յայդմանէ, եւ ՚ի բանակէ դորա, եւ անկցին ինքեանք ՚ի սուր իւրեանց. յիշեա՛ դու զհայհոյութիւնս նոցա, եւ մի՛ տար նոցա դադար։ 39 Եւ ել Նիկանովր յԵրուսաղեմէ, բանակեցաւ ՚ի Բեթսորովն. ընդ առաջ եղեն նմա զօրք Ասորեստանեայք։ 40 Եւ Յուդա ինքն բանակեալ էր յԱդասա երիւք հազար արամբք. սկսաւ կալ յաղօթս՝ եւ ասել[5757]. 41 Յա՛յնժամ որ ՚ի թագաւորէ անտի եկեալ հայհոյէին, ել հրեշտակ քո եւ եհա՛ր զնոսա ՚ի հարիւր ութսուն եւ հինգ հազար, եւ անդէն սատակեաց, ըստ ա՛յնմ օրինակի սատակեա՛ դու զբանակս զայս այսօր, եւ գիտասցեն մնացեալքն թէ ՚ի նանի՛ր խօսեցաւ ՚ի վերայ սրբութեան քոյ. եւ դատեա՛ դու զնա ըստ իւրում չարութեան[5758]։ 42 Հասի՛ն ճակատքն երկոքեան ՚ի միմեանս, եւ ընդ միմեանս բախեցան յաւուրն երեքտասաներորդի յամսեանն Ադարայ. ՚ի պարտութիւն մատնեցաւ, խորտակեցաւ գունդն Նիկանովրայ, եւ անկաւ նախ ի՛նքն ՚ի սուր սուսերի ՚ի մէջ երկուց ճակատուցն։ 43 Իբրեւ ետես գունդն եթէ անկաւ Նիկանովր՝ զէնընկէ՛ց լինէին, ՚ի փախուստ դառնային։ 45 Սոքա զհետ երթային նոցա օր մի յԱդասայ մինչեւ եկին հասին յԱզերա. եւ հարկանէին զփողս նշանաց զհետ նոցա[5759]. 46 եւ ելանէին յամենայն քաղաքաց անտի Հրէաստանի շուրջանակի, եւ կրճատէին զնոսա։ Դարձեալ անդրէն առ միմեանս միմեանց ընդդէմ ՚ի մի վայր ժողովէին. եւ անկան յայնմ աւուր ամենեքին ՚ի սուր սուսերի, եւ ո՛չ մնաց ՚ի նոցանէ եւ ո՛չ մի։ 47 Եւ եկին խառնեցան ընդ աւա՛ր ընդ կապուտ՝ ընդ զէն՝ ընդ գանձ ընդ կահ բանակին։ Եւ զգլուխն Նիկանովրայ աջով ձեռամբն հանդերձ զոր իշխեաց ձգել նա հպարտութեամբ ՚ի տաճար անդր, եւ բերին պրկեցին զնա յանդիման Երուսաղեմի[5760]։ 48 Եւ ուրա՛խ եղեւ ժողովուրդն յոյժ։ Եւ արարին զօրն զայն տարեկան մեծ. 49 եւ կարգեցին ամ յամէ զօրն զայն տօ՛ն տարեկանաց, զերեքտասաներորդ ամսոյն Ադարայ։ 50 Եւ լռեաց երկիրն Յուդայ աւուրս քանի՛ մի։

8
Գլուխ Ը

ԺԳ 1 Իբրեւ լուաւ Յուդա զանուն Հռովմայեցւոց, եթէ են նոքա հզօրք զօրութեամբ իւրեանց. եւ նոցա բարւո՛ք թուի թէ ոք թիկունս առնէ զնոսա, եւ դաշնաւո՛ր լինի նոցա. եւ զի զօրացեալ են զօրութեամբ ՚ի վերայ երկրի։ 2 Եւ վասն մարտից պատերազմի, զի հարկանէին քաջութեամբ իւրեանց զկողմանս Գաղատացւոց, զի զօրացան ՚ի վերայ նոցա, եւ կացուցին զնոսա ՚ի հարկի։ 3 Եւ որ ինչ միանգամ արարին նոքա ընդ կողմանս Սպանիացւոց. եւ թափեցին ՚ի նոցանէ զբովսն ուստի ոսկին եւ արծաթն հատանի. եւ ըմբռնեցին նոքա զտեղիսն զայն ամենայն խորհրդովք իւրեանց, եւ երկայնմտութեամբ իւրեանց. զի էր տեղին կարի բացարձա՛կ ՚ի նոցանէ. 4 եւ ՚ի թագաւորաց անտի որ եկեալ էին ՚ի վերայ նոցա ՚ի ծագաց երկրի մինչեւ հարի՛ն զնոսա։ Եւ հարին զնոսա ՚ի հարուածս մեծամեծս, եւ ջնջեցին զնոսա, եւ զմնացորդսն ՚ի հարկի կացուցին տա՛լ նոցա հարկ ամ յամէ։ 5 Եւ զՓիլիպպոս, եւ զարքայն Կինէացւոց որ յարուցեալ էին ՚ի վերայ նոցա, սատակեցին զնոսա ՚ի պատերազմի եւ յաղթեցին նոցա[5761]։ 6 Եւ զԱնտիոքոս մեծ արքայն Ասիացւոց, որ եկեալ էր ՚ի վերայ նոցա մեծաւ պատերազմաւ, ընդ իւր ունէր հարիւր քսան փիղ, եւ կառս եւ երիվարս բազում յոյժ, եւ պարտեցա՛ւ ՚ի նոցանէ[5762]. 7 զի ձերբակա՛լ արարին զնա կենդանւոյն, եւ կացուցին զնա ՚ի տեղի մի հա՛րկ հարկանել։ 8 Եւ զթագաւորս որ ըստ նմանէ՛ էին տա՛լ պատանդս եւ գրաւականս. եւ զաշխարհն Հնդկաց, եւ Պարթեւաց, եւ Լիդացւոց, զընտիր ընտի՛ր գաւառաց նոցա. եւ առին զա՛յնս եւ ՚ի ձե՛ռս ետուն Եւմենեայ արքայի[5763]։ 9 Իբրեւ զա՛յն եւս լուան եթէ Յոյնք խորհեցան գա՛լ սատակել զնոսա. եւ իբրեւ ա՛զդ եղեւ բանն նոցա. 10 արձակեցին մի ՚ի զօրավարաց անտի, եւ եկն եհար սատակեաց զնոսա մեծաւ պատերազմաւ, եւ արկին ՚ի նոցանէ ՚ի սուր իւրեանց վիրաւորս բազումս. ՚ի գերութեան վարեցին զկանայս եւ զորդիս նոցա. յաւարի առին զինչս եւ զստացուածս նոցա։ Կալա՛ն զերկիրն ՚ի ծառայութեան. զամուրսն քակեցին, զաշխարհն ՚ի հարկի ծառայութեան կացուցին մինչեւ յօրս յայս[5764]։ 11 Եւ զա՛յլ թագաւորութիւնսն եւ զկղզիսն՝ որ խլըրտէին՝ սատակեցին եւ ՚ի ծառայութեան կացուցին։ 12 Բայց ընդ բարեկամս իւրեանց՝ եւ որ թիկունս առնէ զնոսա, հաստատութեամբ սէ՛ր առնէր ընդ նոսա։ Եւ հզօրացան նոքա ՚ի վերայ ամենայն թագաւորութեանց՝ որ մե՛րձ էին եւ որ հեռի՛ էին. եւ որ միանգամ լսէին զանուն նոցա՝ երկնչէին ՚ի նոցանէ[5765]։ 13 Ում կամէին տայի՛ն զթագաւորութիւն, զո կամէին՝ հանէին ՚ի տէրութենէ. եւ բարձրացան յոյժ։ 14 Եւ ՚ի վերայ այսր ամենայնի ո՛չ ոք ՚ի նոցանէ յա՛նձն առ թագ առնուլ՝ եւ ծիրանիս արկանել՝ զի հաստատեսցի տէրութիւնն։ 15 Այլ տո՛ւն խորհրդոց շինեցին, եւ հանապա՛զ օր երեք հարիւր եւ քսան այր ՚ի խորհո՛ւրդ մտանէին վասն զօրաց՝ զի զաշխարհն շէ՛ն կալցին։ 16 Եւ մի մի այր ՚ի նոցանէն որ հաւատարիմ էր իշխան, գլո՛ւխ կացուցանէին տարւոյն, զի տիրեսցէ ՚ի վերայ ամենայն երկրի նոցա, եւ ամենեքեան հնազանդութեամբ լսէին միում. եւ ո՛չ ինչ գոյր հեռ եւ նախանձ ՚ի մէջ նոցա[5766]։ 17 Ապա կարգեաց արս ընտիրս Յուդա յիւրաքանչիւր գնդէ անտի. զԱպողեմոս զԱկկոսեան զորդի Յովնաթանու, եւ զՅասոն զորդի Եղիազարու. եւ առաքեաց զնոսա ՚ի Հռոմ քաղաք, խնդրե՛լ ՚ի նոցանէ զհաշտութիւն եւ թիկունս[5767]։ 18 Եւ զի բարձցեն զլուծն ՚ի պարանոցէ նոցա. քանզի ծանրացուցեա՛լ էր յունաց զլուծ ծառայութեան ՚ի վերայ պարանոցին Իսրայէլացւոց։ 19 Եւ գնացին ՚ի կողմանս Հռոմայեցւոց։ Եւ էր ճանապարհն մեծ. եկին հասին հրեշտակքն, եւ յանդիմա՛ն եղեն նոցա ՚ի տաճարին խորհրդոց. կացին ՚ի մէջ, եւ սկսան տա՛լ զպատգամն[5768]։ 20 Յուդա Մակաբէ եւ եղբարք իւր, եւ ամենայն սպայ Հրէաստանեայց. խօսել ընդ ձեզ ՚ի հաշտութիւն. առնել զձեզ թիկունս, եւ խնդրել ՚ի ձէնջ խաղաղութիւն. զի եւ ձե՛զ եւս կամ լիցի, գրել ձեզ զմեզ նիզակակիցս եւ բարեկամս[5769]։ 21 Եւ հաճո՛յ թուեցաւ բանն առաջի նոցա։ 22 Եւ ա՛յս այն պատճէն է հրովարտակի նոցա զոր գրեցին նոքա առ նոսա ՚ի տախտակս պղնձիս եւ առաքեցին յԵրուսաղէմ. եւ առ իւրեանս թողին յիշատակ թիկանց եւ խաղաղութեան[5770]։ 23 Խաղաղութիւն եւ բարի՛ք լիցին ընդ Հրէաստան, եւ ընդ Հռոմայեցւոց՝ ընդ ամենայն ընդ ծով եւ ընդ ցամաք. սուր եւ թշնամի հեռի՛ լիցի ՚ի նոցանէ[5771]։ 24 Ապա եթէ հասցէ պատերազմ նա՛խ ՚ի վերայ Հռոմայեցւոց, կամ ուրեք բարեկամաց նոցա՝ ընդ ամենայն տեղիս տէրութեան նոցա[5772], 25 ՚ի թիկունս վաղվաղակի հասցէ գունդն Հրէաստանեայց, որպէս ժամանակն ցուցանէ նոցա՝ մտադեւր սրտի մտօք[5773]։ 26 Եւ ՚ի թշնամի ինչ մի՛ տացեն, եւ մի՛ ձեռնտու լիցին արծաթով կամ ոսկւով՝ կամ զինու՝ կամ նաւօք։ Ա՛յսպէս հաճո՛յ թուեցաւ Հռոմայեցւոց. զի պահեսցեն զպատուիրանդ զայդ առանց կաշառոյ։ 27 Սո՛յնպէս եթէ ՚ի վերայ ազգին Հրէից հասանիցէ պատերազմ, ՚ի թիկո՛ւնս վաղվաղակի հասցեն Հռոմայեցիք՝ միամտութեամբ սրտի մտօք. որպէս ժամանակն նոցա ցուցանիցէ[5774]։ 28 Եւ ՚ի թշնամի ինչ ո՛չ տացեն, ոսկի կամ արծաթ կամ զէն կամ նաւս. որպէս հաճոյ թուեցաւ Հռոմայեցւոց։ Պահեսցեն զպատուիրանս զայս առանց նենգութեան։ 29 Եւ ըստ բանիցս այսոցիկ ա՛յսպէս հաստատեցին Հռոմայեցիք ընդ գնդին Հրէից։ 30 Ապա եթէ յետ այդց բանից խորհուրդ ինչ ՚ի մէջ մտցէ սոցա կամ նոցա՝ հանե՛լ կամ յաւելուլ, որ ինչ դէպն տացէ՝ կարգեսցեն հասարակ հաւանութեամբ, եւ հաստատո՛ւն կացցեն։ 31 Եւ վասն չարեաց արքային Դեմետրեայ որ հասուցանէ նոցա, գրեսցուք առ նա. գոգցուք. Ընդէ՞ր ծանրացուցանէք զլուծ ՚ի վերայ պարանոցի նիզակակից բարեկամաց մերոց[5775]։ 32 Զա՛յս գիտասջիք՝ եթէ զքէն ամբաստան լիցին դոքա. դատաստա՛ն յիրաւի կալցուք, մա՛րտ պատերազմի տացուք ընդ քեզ, եթէ ընդ ծո՛վ իցէ՝ եթէ ընդ ցամաք[5776]։

9
Գլուխ Թ

1 Եւ ո՛չ ինչ լուաւ Դեմետր. զի անկեալ կործանեալ էր Նիկանովր գնդաւն իւրով ՚ի նոցանէ պատերազմաւ։ Եւ նա դարձեալ անդրէն կրկնեալ յղեա՛ց զԲաքիդ եւ զՅակիմոս, եւ զյառաջակողմն թեւոյն իւրոյ ընդ նոսա յերկրի՛ն Հրէաստանի[5777]։ 2 Եւ գնացին ՚ի ճանապարհն Գաղգաղայ. եւ եկին ճակատեցան ՚ի Մեսաղովթ յերկիրն Արբեղացւոց, եւ առին զնա, եւ սատակեցին անձինս բազումս մարդկան ՚ի նմա։ 3 Յամսեանն առաջնում յամին հարիւրորդի յիսներորդի երրորդի, բանակեցան մերձ առ յԵրուսաղէմ։ 4 Եւ չուեցին գնացին հասին ՚ի Բերէթ քսան հազար մկնդաւոր արամբք. եւ երկուք հազարօք հեծեալ սպառազինաւ[5778]։ 5 Եւ Յուդա էր բանակեալ յԵղիշա. եւ երեք հազար սպառազէն ընտիրք. 6 իբրեւ տեսին զամբոխ բազմութեան գնդին, եւ երկեան յոյժ, եւ բազումք թօթափեցան ՚ի նմանէ. եւ ո՛չոք մնաց առ Յուդայի, բայց ութ հարիւր հեծեալ սպառազէն։ 7 Իբրեւ ետես Յուդա թէ թօթափեցան զօրքն ՚ի նմանէ, եւ պատերազմ նեղէ՛ր զնա, նեղեցաւ ՚ի սիրտ իւր. զի ո՛չ էր ժամանօղ միւսանգամ ժողովե՛լ զնոսա. լուծաւ լքաւ անկաւ[5779]։ 8 Սկսա՛ւ խօսել ընդ մնացեալսն եւ ասէ. Եկա՛յք հարցուք ՚ի դիմի, թերեւս կարասցուք կծանե՛լ ինչ ՚ի նոցանէ[5780]։ 9 Եւ ինքն յարձակ յարձա՛կ խաղայր. եւ զօրքն մատուցեալ պաշարէին դարձուցանել անդրէն. սկսան խօսել ընդ նմա՝ եւ ասեն. Ա՛յր դու՝ նոցա ինչ մեք ո՛չ կարեմք ստնանել. բայց այժմ զանձն ապրեցուցանել ո՛ւշ դիցուք. հապա դարձցուք ժողովեսցուք զեղբարս մեր. ապա մարտիցուք. թէպէտ եւ իցեմք սակաւք[5781]։ 10 Պատասխանի ետ նոցա Յուդա՝ եւ ասէ. Քա՛ւ լիցի ինձ առնել զիրսդ զայդ, ՚ի փախո՛ւստ դառնալ ինձ ՚ի նոցանէ. եթէ հասեալ իցէ ժամանակ մեր՝ մեռցո՛ւք քաջութեամբ ՚ի վերայ եղբարց մերոց, եւ ո՛չ խառնեսցուք զանուն վատութեան մերոյ ընդ արւութիւնս քաջութեան[5782]։ 11 Եւ ելին զօրքն յիւրաքանչիւր բանակէ, եւ ճակատեցան դէմ յանդիման միմեանց. երկո՛ւ գունդք լինէին՝ գունդքն Բաքիդեան սպառազինաւ։ Պարսաւորքն եւ աղեղնաւորքն առաջի գնդին խաղային, եւ նահատակքն յառաջագոյն խաղացեալ էին[5783]։ 12 Բայց Բաքիդ յաջո՛ւմ թեւի անդ ճեպէր զզօրսն ՚ի ձայն փողոյ տագնապաւ յառաջ մատուցանէր[5784]։ 13 Եւ գունդն Յուդայեան փո՛ղ հարեալ ՚ի վերայ յարձակեալ գային, մինչեւ երկիրն շարժէր յամբոխ յաղաղակէ անտի յերկոցունց կողմանց։ Եւ եղեւ պատերազմն խառնեալ անդադար, յառաւօտէ մինչեւ յերեկոյ։ 14 Իբրեւ ետես Յուդա՝ եթէ Բաքիդդ ընտիր ընտիր զօրօք յաջում թեւի ա՛նդ է, զընտիր ընտիր սպառազինաց յիւրմէ գնդէ անտի յառաջ կոչէր, քաջալերէր եւ անդէն ՚ի վերայ յարձակէր[5785]։ 15 ՚Ի նմին ժամանակի զաջակողմն թեւին բեկանէր, եւ զձախուն արկանէր. եւ անդստին առաջի արկեալ փախստեա՛յս տանէր մինչեւ ՚ի կողմանս վերինս Հազովտայ[5786]։ 16 Եւ որ ՚ի ձախակողմն թեւի ա՛նդ էին, իբրեւ տեսին թէ աջակողմն թեւին բեկաւ առաջի Յուդայեանց, գային խառնէին, եւ զՅուդայ գնդաւն հանդերձ ՚ի մէ՛ջ արկանէին։ 17 Յայնմ վայրի վիրաւորք յերկուց կողմանց անկեալ ընդ երկիր թաւալէին[5787]։ 18 Ա՛նդ անկանէր Յուդա՝ առաջին նահատակօքն. եւ որ մնացեալ էին ՚ի փախուստ դառնային[5788]։ 19 Դարձա՛ն Յովնաթան եւ Շմաւոն եղբարքն երկոքին, բարձին զՅուդա, տարան թաղեցին ՚ի շիրիմս հարց իւրեանց ՚ի Մովդիիմ։ 20 Լացին կոծեցան որդիքն Իսրայէլի կո՛ծ մեծ. սո՛ւգ առին աւուրս բազումս, եւ սկսան խօսել. 21 եւ ասեն. Զիա՜րդ անկաւ կործանեցաւ հզօրն փրկիչն Իսրայէլի։ 22 Այլ ուրեք ուրեք մարտ՝ կամ ճակատ՝ կամ մղել պատերազմի, կամ քաջութիւնս ինչ որ արարեա՛լ է Յուդայի՝ գրեցաւ իսկ ո՛չ յայսմ մատենի. զի բազո՛ւմ էր կարի յոյժ[5789]։

ԺԴ 23 Եւ եղեւ յետ մահուանն Յուդայի՝ բրեցին անօրէնքն շուրջ զսահմանօքն Իսրայէլացւոց, բուսան՝ բղխեցին, եւ բազմացա՛ն որ գործէին զանօրէնութիւն[5790]։ 24 Յաւուրսն յայնոսիկ եղեւ սո՛վ մեծ, եւ ինքնակամ գնացին մարդիկն ՚ի նոսա. եւ աշխարհն ձեռնտու էր ՚ի նոսա։ 25 Եւ ընտրեաց Բաքիդդ արս անօրէնս, եւ կացոյց իբրեւ տեարս ՚ի վերայ նոցա, 26 որ քննէին եւ խնդրէին եւ ածէին զբարեկամսն Յուդայի առ Բաքիդդ, եւ խնդրէին վրէժ ՚ի նոցանէ, տառապեցուցանէին եւ ա՛յպն առնէին. 27 եւ նեղէին եւ ծաղր առնէին զԻսրայէլ. զի ո՛չ երբէք լեա՛լ էր այս յորմէ հետէ երեւեցաւ մարգարէ։ 28 Եւ ժողովեցան ամենայն բարեկամքն Յուդայի, եւ չոգան առ Յովնաթան Ափուս՝ եւ ասեն. 29 Եղբայր քո Յուդա մեռա՛ւ, եւ այր չի՛ք որ նմա՛ն է նմա ելանել ընդդէմ թշնամւոյ, տա՛լ պատասխանի այդոցիկ որ եկեալ թշնամութեամբ նեղեն զազգս մեր։ 30 Այլ զքե՛զ ընտրեցաք մեք ՚ի տեղի նորա, զի եղիցես դու իշխան ՚ի վերայ մեր. լինել մեզ առաջնո՛րդ՝ եւ տա՛լ պատերազմ ընդ թշնամիս մեր[5791]։ 31 Եւ յա՛նձն առ Յովնաթան ՚ի ժամանակին յայնմիկ զառաջնորդութիւն. եւ համբարձաւ նա փոխանակ Յուդայի եղբօր իւրոյ։ 32 Իբրեւ գիտաց Բաքիդդ՝ խնդրէր սպանանել զՅովնաթան եւ զՇմաւոն զեղբայր նորա. 33 եւ փախեան նոքա յանապատն Թակովեայ. եւ եկին բանակեցան ՚ի ջուր անդր Ակուսասփառ[5792]։ 34 Եւ գիտեաց Բաքիդ զօրն շաբաթուց, եւ եկն ինքն բանակեցաւ զօրօքն իւրովք յա՛յնկոյս Յորդանան գետոյ։ 35 Եւ առաքեաց առ նոսա զեղբայր մի զիւր՝ զօրագլուխ զօրաց բազմաց, եւ աղաչեցին զՆաբատացիս զբարեկամս իւրեանց, յա՛նձն առնէին նոցա զկահ եւ զգրաստ՝ եւ զամենայն ինչս որ մնացեալ էր ՚ի բնի իւրեանց[5793]։ 36 Եւ ելին որդիքն Յամբրեայ որ ՚ի մէջ Դամասայն էին, ըմբռնեցին զՅոհաննէս, եւ առին գնացին կահիւ հանդերձ ընդ իւրեանցն։ 37 Յետ ժամանակացս այսոցիկ ա՛զդ եղեւ Յովնաթանու եւ Շմաւոնի եղբարց նորա, եթէ որդիքն Ամբրեայ հարսանիս արարին. եւ առեալ ածէին զհարսն յԱբղաղաթայ՝ դուստր միոյ ուրումն ՚ի մեծամեծաց աւագաց Քանանացւոց անտի, մեծա՛ւ չուով անչափ հանդերձիւ[5794]։ 38 Եւ յիշեցին նոքա զՅոհաննէս զեղբայրն իւրեանց. ելին մտին նոքա ՚ի դարան ՚ի ծործո՛ր լերինն։ 39 Եւ ամբարձին զաչս իւրեանց, տեսին զի գայր չո՛ւ մեծ՝ եւ ամբոխ բազում. եւ ե՛լ փեսայն փեսաւիրօքն եւ եղբարբքն հանդերձ, եւ փողովք եւ թմբկաւ, եւ պէսպէ՛ս արուեստականօք, եւ բազո՛ւմ վառելովք։ 40 Եւ ելին սոքա ՚ի դարանէ աստի, սպանին զբազումս, եւ բազում վիրաւորս արձակեցին, եւ զվառեալսն փախստեա՛յ արարին. եւ առին յաւարի զկահ եւ զհանդերձ. եւ զչուն աւա՛ր հարկանէին[5795]։ 41 Եւ դարձան հարսանիքն ՚ի կոծ, եւ ձայն արուեստականացն՝ ՚ի սուգ եւ յողբս դարձաւ[5796]։ 42 Եւ խնդրեցին սպառ սպուռ զվրէժ արեան եղբօրն իւրեանց. եւ դարձան ՚ի մա՛րգն Յորդանան գետոյ։ 43 Իբրեւ գիտաց Բաքիդդ՝ ա՛ռ զօրս եւ խաղաց ՚ի վերայ նոցա, եւ եկն եհաս յանձաւսն Յորդանան գետոյ[5797]։ 44 Ասէ Յովնաթան ցզօրսն իւր. Եկայք յարիցուք մա՛րտ դիցուք վասն ոգւոց մերոց. զի ո՛չ է այսօր իբրեւ զերեկն եւ իբրեւ զեռանտն[5798]։ 45 Եւ ահաւասիկ զօրք ճակատեալ յանդիման մեր. ո՛չ ամուր թաքստի՝ ո՛չ դաշտ փախստի. եւ գետս Յորդանան շուրջ զմեւք պատեալ է[5799]։ 46 Արդ եկա՛յք ձայն բարձցուք յերկինս, յարձակեսցո՛ւք ՚ի վերայ, թերեւս ապրեսջիք ՚ի ձեռաց թշնամեաց մերոց։ Զբանսն ասաց, եւ անդէն խառնեցաւ յարձակեցաւ ՚ի վերայ Բաքիդեայ[5800]։ 47 Ա՛յն ինչ լինէր զոգիսն ՚ի գիրկս իւր թափել, եւ նա յե՛տս կոյս կործանեցաւ. 48 եւ հոսեցան Յովնաթան եւ որ ընդ նմա էին ՚ի դարէ՛ անտի[5801]։ 49 Ա՛նդ հարին կոտորեցին Բաքիդեանք՝ ՚ի Յուդայի գնդէ անտի արս հազար մի. եւ դարձան յԵրուսաղէմ[5802]։ 50 Սկսան շինել քաղաքս ամուրս յերկրին Հրէաստանի, եւ զամուրսն Երիքովի, եւ զԱմաւեայ, եւ զԲեթորեայ, եւ զԲեթելայ, եւ զՄինաթարովթայ, եւ զՍտեփայ. ՚ի պարիսպս ամրացեալս, եւ ՚ի դրունս հզօրս, եւ ՚ի նիգս հաստատունս։ 51 Եւ պահապանս կացուցին թշնամութեամբ ՚ի վերայ Իսրայէլացւոց. 52 եւ ամրացուցին զքաղաքն Բեթսովրայ, եւ զԳազերամ, եւ զակառն. եւ կացոյց ՚ի նմա զօրս բազումս՝ եւ համբարս յոյժ[5803]։ 53 Եւ ա՛ռ նա զորդիս իշխանաց երկրին ՚ի պատանդս, եւ եդ զնոսա յակառն Երուսաղեմի ՚ի պահեստ[5804]։ 54 Յամին հարիւրորդի տասներորդի. յամսեանն երկրորդում, հրամայեաց Յակիմոս քակել զպարիսպսն սրահիցն սրբութեան ներքնոյ. եւ սկսան քակել զգործն մարգարէից[5805]։ 55 ՚Ի ժամանակին յայնմիկ հարաւ Յակիմոս, եւ խափանեցան գործք նորա. քակեցան երախք նորա. պապանձեցաւ եւ ո՛չ կարէր խօսել բան մի եւ հրամա՛ն տալ վասն տան իւրոյ։ 56 Եւ մեռաւ Յակիմոս ՚ի ժամանակին յայնմիկ մեծաւ տանջանօք։ 57 Իբրեւ ետես Բաքիդդ, եթէ մեռաւ Յակիմոս, դարձա՛ւ անդրէն առ արքայն. եւ դադարեաց երկիրն Հրէաստանի ամս երկուս։ 58 Խորհեցան անօրէնքն եւ ասեն. Ահաւադիկ Յովնաթան եւ որ ընդ նմա են՝ խաղաղութեամբ նստին բնակութեամբ յանհոգս. արդ՝ եկա՛յք ածցուք զԲաքիդդ, եւ ըմբռնեսցէ զդոսա ամենեսին ՚ի գիշերի միում։ 59 Գնացին խորհեցան ընդ նմա։ 60 Նա՝ խաղա՛ց գալ վաղվաղակի զօրօք բազմօք։ Եւ առաքեաց նա հրովարտակս գաղտ՝ առ խորհրդակիցս իւր որ էին ՚ի Հրէաստանի, զի ըմբռնեսցեն զՅովնաթան եւ որ ընդ նմա էին. եւ ո՛չ կարէին, զի ազդ եղեւ նմա բանք խորհրդին[5806]։ 61 Եւ կալան նոքա ա՛րս յերկրին առաջնորդաց չարեացն յիսուն մի, եւ անդէն խոխողեցին[5807]։ 62 Եւ խո՛յս ետուն Յովնաթան եւ Շմաւոն եւ որք ընդ նոսա էին ՚ի Բեթբէս ՚ի յանապատն. եւ խրամակարկատ արարին զնա, եւ ամրացուցին զնա։ 63 Եւ իբրեւ ետես Բաքիդդ, զօրահատոյց լինէր, եւ գայր պաշարէր. 64 մարտ եդեալ զԲեթբեսեաւ, եւ մարտնչէր աւուրս բազումս. եւ առնէին կանգնէին շուրջ զնովաւ մենքենայս։ 65 Եւ եթող Յովնաթան զՇմաւոն զեղբայր իւր ՚ի քաղաքի անդ, եւ եկն ել նա ՚ի գաւառ անդր. եւ եկն արթամ[5808]. 66 եհար զՈդոմերա եւ զեղբարս իւր, եւ զորդիսն Փասիրոնայ ՚ի խորանի իւրեանց. եւ սկսաւ ելանել հարկանել զզօրսն։ 67 Եւ Շմաւո՛ն եւ որ ընդ նմա էին. ելին հրձիգ արարին զմենքենա՛յս[5809]. 68 եւ մա՛րտ պատերազմի եդին ընդ Բաքիդայ. ՚ի պարտութիւն մատնեցան ՚ի նոցանէ. զի է՛ր խորհուրդն այն եւ արշաւան նորին ընդունայն։ 69 Եւ բարկացաւ սրտմտութեամբ ՚ի վերայ արանցն անօրինաց, որ խրա՛տն ետուն նմա արշաւել յերկիր նորա. սպա՛ն նա զբազումս ՚ի նոցանէ, եւ խորհեցաւ նա դառնա՛լ յերկիր իւր ուստի եկեալ էր[5810]։ 70 Իբրեւ գիտաց Յովնաթան՝ առաքեաց զկնի նորա հրեշտակս, եւ խօսէր ընդ նմա խաղաղութեամբ, դնել ուխտ, եւ դարձուցանել նմա զգերին ամենայն[5811]։ 71 Յա՛նձն առ եւ արար որպէս խօսեցա՛ւ նա ընդ նմա. եւ երդուաւ նմա, թէ այլ ո՛չ եւս խնդրեցից ՚ի վերայ ձեր չարիս. մինչեւ կենդանի՛ իցեմ[5812]։ 72 Եւ դարձոյց անդրէն զգերին որ առեալ է յառաջու յերկրէն Հրէաստանի. եւ ինքն գնա՛ց յաշխարհ իւր, եւ այլ ո՛չ եւս դիմեաց դառնալ ՚ի սահմանս նոցա[5813]. 73 եւ դադարեաց սուր յԻսրայէլէ։ Եւ բնակեաց Յովնաթան ՚ի Մաքմաս. եւ սկսաւ դատել Յովնաթան զժողովուրդ իւր, եւ սատակել զանօրէնսն յԻսրայէլէ։

10
Գլուխ Ժ

ԺԵ 1 Յամին հարիւրորդի վաթսներորդի ե՛լ Աղ՚էքսանդրոս Անտիոքեան Եպիփան, եւ ա՛ռ նա զքաղաքն Պտղոմայեցւոց. ընկալան զնա. եւ թագաւորեաց նա ա՛նդ ՚ի նմա[5814]։ 2 Լուաւ Դեմետր արքայ, եթէ ժողովեաց զօրս բազումս, եւ ե՛լ տալ ընդ նմա մարտ պատերազմի։ 3 Եւ յղեաց առ նա Դեմետր բանս խաղաղութեամբ, զի մեծարեսցեն նոքա զնա[5815]. 4 Աճապարեսցուք ասէ դնել ընդ նմա ո՛ւխտ խաղաղութեամբ, մինչչեւ՛ եդեալ իցէ ընդ նոսա ուխտ Աղ՚էքսանդրեայ վասն մեր[5816]։ 5 Ե՛ս գիտեմ յուշ լիցին նմա չարիքն զոր անցուցաք մեք ընդ նմա եւ ընդ եղբարս նորա եւ յազգս նորա[5817]։ 6 Եւ ետ նմա իշխանութիւն ժողովել զօրս, եւ պատրաստել զէն, զի լիցի նա նիզակակից նորա. եւ զպատանդսն որ էին յակառն հրամայեաց տա՛լ ՚ի ձեռս նորա[5818]։ 7 Եւ եկն Յովնաթան յԵրուսաղէմ. ընթերցա՛ւ նա զթուղթն առաջի ամենայն ժողովրդեանն, առաջի այնոցիկ որ յամրի՛ անդ էին[5819]։ 8 Եւ երկեա՛ն նոքա երկիւղ յոյժ. զի լուան եթէ ետ նմա իշխանութիւն արքայն ժողովել զօրս։ 9 Սակայն ածին կալան զպատանդսն առաջի նորա, եւ ետ զնոսա ցընտանիս իւրեանց։ 10 Եւ բնակեցաւ Յովնաթան յԵրուսաղէմ, սկսաւ շինել եւ նորոգել զքաղաքն. 11 եւ ասէ ցայնոսիկ, որ գործէին զգործն շինուածոց պարսպացն. Շինեցէ՛ք ասէ զպարիսպդ, եւ զլեառն Սիոն շուրջ, ՚ի չո՛րս կոյս յորձաքար վիմաց։ Եւ արարին ա՛յնպէս[5820]։ 12 Փախստեայ գնացին այլազգիքն՝ որ էին յամուրս անդ. որոց շինեաց յայնժամ Բաքիդդ[5821]՝ 13 եւ եթող զնոսա յիւրաքանչիւր տեղւոջ. եւ գնաց նա յերկիրն ուստի էր։ 14 Եւ ՚ի Բեթսովր մնացեալ էին ոմանք՝ որոց թողեալ էր զօրէնսն եւ զհրամանս. զի նա՛ էր ամուր[5822]։ 15 Իբրեւ լուաւ Աղ՚էքսանդրոս արքայ զաւետիսն զոր ետ բերել Դեմետրիոս առ Յովնաթան, եւ պատմեցին նմա զպատերազմ քաջութեամբ, որ արարեալ էր եղբարբք իւրովք, եւ զվիշտսն որ անցուցեալ էր ընդ նոսա[5823]. 16 եւ ասէ. Միթէ կարե՞մք ուրեք գտանել ա՛յր մի այնպիսի. առէ՛ք առնեմք զնա մեզ բարեկա՛մ եւ թիկունս[5824]։ 17 Եւ հրամայեաց առնել առ նոսա հրովարտակ ըստ բանիցս այսոցիկ։ 18 Արքայ Աղ՚էքսանդրոս՝ առ եղբայր Յովնաթան ողջոյն։ 19 Ա՛զդ եղեւ մեզ վասն քո, եթէ այր քա՛ջ զօրութեամբ ես, եւ արժանի՛ ես դու լինել մեզ բարեկամ։ 20 Արդ կացուցա՛ք մեք զքեզ այսօր գլուխ քահանայապետութեան ազգի քոյ. եւ բարեկա՛մ արքայի կոչել զքեզ։ Եւ ետ տանել նմա պսակ ոսկի եւ ծիրանիս։ Արդ կա՛լ լիցի քեզ յուխտի մերում, եւ պահել զհաւատ բարեկամութեան առ մեզ. ո՛ղջ լեր։ 21 Եւ ա՛ռ՝ զգեցաւ Յովնաթան զա՛յն ընտիր պատմուճան։ Յամին հարիւրորդի վաթսներորդի եւթներորդի, ՚ի տօնին տարեկանաց տաղաւարահարա՛ց ժողովեցին զօրս, կազմեցին զէնս, եւ ուրա՛խ եղեն[5825]։ 22 Եւ լուա՛ւ Դեմետր զբանս զայս, տրտմեցաւ յոյժ. 23 եւ ասէ. Զի՞նչ գործ գործեցաք, զի ո՛չ մեք մեզ արարաք զնոսա թիկունս։ Եւ արդ աճապարեա՛ց Աղէքսանդրոս, եւ խօսեցաւ ընդ նոսա ՚ի հաշտութիւն, եւ արար իւր ձեռն հաստատութեան զՀրէաստան։ 24 Արդ առէ՛ք եւ մեք գրեսցուք առ նոսա բանս մխիթարութեան մեծարանաց եւ պարգեւաց, զի եղիցին նոքա մեզ յօգնականութիւն։ 25 Եւ ետ տանել նոցա հրովարտակս ըստ բանիցս այսոցիկ. Արքայ Դեմետրիոս՝ առ ազգն Հրէից ողջոյն. 26 քանզի պահեցէք դուք զուխտս եւ զդաշինս զոր ընդ մեզ եդիք. կացէ՛ք մնացէք դուք ՚ի մերո՛ւմ բարեկամութեան, եւ ո՛չ ձեռնտու եղէք ՚ի թշնամի. լուա՛ք մեք եւ ուրախ եղեաք։ 27 Եւ արդ՝ կացէ՛ք մնացէ՛ք պահեցէ՛ք դուք առ մեզ զնոյն հաւատ. 28 եւ մեք հատուսցուք ձեզ թողութիւնս բազումս, եւ տացուք ձեզ պարգեւս բազումս։ 29 Եւ արձակեսցուք զձեզ՝ եւ թողցո՛ւք զամենայն Հրէայ ՚ի հարկաց, եւ զբաժ զաղտիցն եւ զպսակաց. եւ փոխանակ երրորդաց սերմանն[5826]։ 30 Եւ զհասարակաց այգւոյն եւ զծառոյն որ գայր ինչ, թողում ձեզ յայսմ օրէ եւ առ յապա. եւ յերիցն օրինաց որ յաւելան ՚ի ձեզ, եւ ՚ի Շամրտացիս, եւ ՚ի Գալիլեացիս. յայսմ հետէ եւ ՚ի յաւիտեանս ժամանակաց[5827]։ 31 Եւ յԵրուսաղէմ նուիրեալ՝ սուրբ թողեալ կացցէ շուրջ զսահմանօք իւրովք հանդերձ, եւ ՚ի տասանորդէ զմաքս ձեզ թողեա՛լ լիցի[5828]։ 32 Եւ զիշխանութիւն զամրիդ ՚ի ներքս տուեալ լիցի ցքահանայապետդ, եւ կացուսցէ դա ՚ի նմա արս զոր ինքն ընտրեսցէ պահել զդա։ 33 Եւ ամենայն անձն Հրէի որ ՚ի գերութեան գտցի՝ յերկրէն Հրէաստանի յամենայն թագաւորութեան իմում, արձակեա՛լ ձրի առանց փրկանաց. զամենայն հարկս՝ հասի եւ մաքսի եւ գրաստու[5829]։ 34 Եւ յամենայն տօնս տարեկանաց, շաբաթք եւ գլուխք ամսոց, եւ աւուրք յառաջ քան զտօնն, եւ երեք երեք աւուրք զկնի տօնին, եղիցին ապահարկ թողեալ ամենայն Հրէից որ իցեն ՚ի թագաւորութեան իմում. 35 մի՛ իշխեսցէ պահանջել նեղել զոք վասն ամենայն իրաց իմոց։ 36 Եւ առաջինք գտցին նոքա ՚ի զօրս արքունի ՚ի վեց հարիւր հազար զօրական. եւ պարգեւք ելցեն նոցա որպէս օրէն է ընդ առաջին զօրս արքունի՝ ընդ մեծամեծս[5830]։ 37 Եւ ՚ի նոցանէ դարձեալ հաստատեսցի ՚ի ձեռանէ արքունի որ են հաւատարիմ։ Եւ իշխանք եւ վերակացուք եղիցին նոցունց։ Եւ գնասցեն նոքա ըստ օրէնս իւրեանց որպէս հրաման ետ արքայ երկրին Հրէաստանի։ 38 Եւ զերիս օրէնս որ յառաջագոյն եդեալ էր Հրէաստանեայց, յերկրէն Շամրտացւոց անդրէն դարձուցանել ՚ի Հրէաստան, եւ համարել ընդ երկոսին մի օրէնս. զի մի՛ այլ իշխան ձեռնահա՛ս լիցի ՚ի վերայ նոցա, այլ քահանայապետն[5831]։ 39 Եւ զքաղաքն Պտղոմայեցւոց տուեալ լիցին նոցա պարգեւ ՚ի նուէրս սրբութեանցն որ յԵրուսաղէմն են, ՚ի պէտս ծախիցն որ ՚ի սուրբս անդր ծախիցին[5832]։ 40 Եւ ես տաց ամ յամէ հնգետասան հազար կշիռ արծաթոյ՝ յարքունի համբարուէ, ՚ի կողմանց ուստի արժան իցէ[5833]։ 41 Զամենայն մթեր զոր նոքա ո՛չն կարէին լնուլ՝ յարքունո՛ւստ լիցի, որպէս ընդ առաջին ազգսն, 42 յայսմ հետէ տացեն յարքունի՛ տարազէ։ Եւ ՚ի վերայ այսորիկ զհինգ հազար կշիռ արծաթոյն՝ զոր առնուն ՚ի մտիցն սրբութեանն ըստ համարոյ տարւոյն. եւ ա՛յդ թողեալ լիցի, զի ա՛նկ է այդ քահանայից եւ պաշտօնէից[5834]։ 43 Որ միանգամ դիմեսցէն ոք փախստեայ անկանե՛լ ՚ի տաճար անդր յԵրուսաղէմ, կամ որ միանգամ ՚ի սահմանաց դորա իցէ որ պարտիցի ոք ինչ յարքունիս, թողեա՛լ լիցի նմա. եւ ինքեանք արձակեա՛լ լիցին[5835]։ 44 Եւ ամենայն ինչ որ արատեալ կործանեալ իցէ շինուածոց սրբոցդ, շինեսցին նորոգեսցին, եւ ծախ համարոյն յարքունո՛ւստ վճարեսցի։ 45 Եւ շինեսցեն զպարիսպն Երուսաղեմի, ամրացուսցեն շուրջանակի. եւ ծախ համարոյն յարքունո՛ւստ վճարեսցի։ Եւ ամենայն պարիսպք ամրա՛ց Հրէաստանի շինեսցին[5836]։ 46 Եւ իբրեւ լուաւ Յովնաթան եւ ժողովուրդն զբանս զայս, ո՛չ ինչ հաստատեցին՝ եւ ո՛չ յանձն առին, զի յիշեցին զչարիսն մեծամեծս որ արարեալ էր յԵրուսաղէմ, եւ նեղութիւնս յոյժ զոր նեղեցին նոքա զնոսա[5837]։ 47 Այլ հաճեցան՝ հաւանեցան ընդ հաշտութիւնն Աղ՚էքսանդրի. զի նա եղեւ նոցա նախ առաջնորդ բանիցն խաղաղութեան. եւ էին նոքա նմա նիզակակիցք եւ թիկունք զամենայն աւուրս կենաց իւրեանց[5838]։

ԺԶ 48 Զօրաժողո՛վ լինէր արքայ, եւ կուտէր զօրս բազումս գա՛լ տալ պատերազմ ընդ Դեմետրեայ[5839]։ 49 Եւ եկին բախեցան թագաւորքն երկոքին ընդ միմեանս. ՚ի փախո՛ւստ դառնայր գունդն Դեմետրեայ, յաղթական լինէր նոցա Աղ՚էքսանդրոս. 50 եւ սաստկացուցանէր զճակատ մարտին ՚ի վերայ նոցա մինչեւ արեւուն մտանելոյ։ Ա՛նդ յայնմ աւուր անկանէր Դեմետր առաջի Աղ՚էքսանդրի. հարկանէին վանէին եւ առ օրին զգործն վճարէին[5840]։ 51 Հրեշտա՛կս արձակէր Աղ՚էքսանդրոս յերկիրն Եգիպտացւոց՝ զի դարձաւ տէրութիւն իմ յիս, առ Պտղոմէոս արքայ. պատգա՛մ տայր ՚ի բանից ըստ օրինակիս ըստ այսմիկ. Ա՛յս ինչ յայտնի լիցի քեզ արքայդ Եգիպտացւոց[5841], 52 զի դարձա՛ւ տէրութիւն իմ յիս, եւ նստա՛յ ես յաթոռ հարց իմոց, ՚ի ձե՛ռն առի զիշխանութիւն իմ, հարի վանեցի զԴեմետրիոս զօրօք իւրովք, եւ նուաճեցի՛ անդրէն զաշխարհն իմ[5842]. 53 ՚ի մա՛րտ պատերազմի հարի վանեցի զնա եւ զզօրս իւր, եւ նստա՛յ յաթոռ թագաւորութեան նորա։ 54 Արդ ե՛կ հաստատեսցուք ՚ի միջի մերում զհաստատութիւն խաղաղութեան. տո՛ւր ինձ դու զդուստր քո կնութեան, զի արժանի՛ լիցի ինձ, եւ ես քեզ եղէց արժանի փեսայութեան[5843]։ 55 Ե՛տ պատասխանի արքայն Եգիպտացւոց եւ ասէ. Օրն յաւուրս բարութեան յորում դարձա՛ր դու յերկիր նախնեաց քոց, եւ նստար դու յաթոռ արքայութեան հարց քոց[5844]։ 56 Եւ ես պատրաստեալ եմ ՚ի կամս քաղցրութեան առնել զայս ամենայն որպէս գրեցե՛ր դու առ իս. բայց ե՛կ յանդիմա՛ն լիցուք միմեանց ՚ի քաղաքն Պտղոմացւոց, զի տեսցուք զմիմեանս. եւ փեսայացուցից զքեզ ինձ՝ որպէս եւ ասացեր[5845]։ 57 Եւ ե՛լ Պտղոմէոս արքայ յերկրէն Եգիպտացւոց, ինքն Կղէ՛ոպատրաւ դստերբն հանդերձ ՚ի քաղաքն Պտղոմէացւոց. յամին հարիւրորդի վաթսներորդի երկրորդի։ 58 Եւ յանդիմա՛ն եղեն թագաւորքն երկոքեան միմեանց, եւ ետ զԿղէոպատրա զդուստր իւր. եւ արարին հարսանիս մեծաւ պատրաստութեամբ՝ մեծաւ փառօք ըստ օրէնս թագաւորաց ՚ի քաղաքին Պտղոմէացւոց[5846]։ 59 Ե՛տ հրովարտակս Աղ՚էքսանդրոս առ Յովնաթան, զի եկեսցէ նա առ նա։ 60 Խաղա՛ց գնաց Յովնաթան մեծաւ փառօք ՚ի քաղաքն Պտղոմէացւոց, եւ եկն յանդիման եղեւ թագաւորացն երկոցուն մեծապէս պատարագօք. եւ եգիտ շնո՛րհս ՚ի նոցանէ։ 61 Եւ կուտեցա՛ն ՚ի վերայ նորա արք անօրէնք յԵրուսաղեմէ, ամբաստան լինել զնմանէ. եւ ո՛չինչ անսայր թագաւորն նոցա։ 62 Հրամա՛ն ետ արքայ մերկացուցանել զՅովնաթան ՚ի հանդերձից իւրոց. եւ զգեցուցին նմա ծիրանիս, եւ ընդ ի՛ւր նստոյց զնա։ 63 Եւ ասէ ցիշխանսն. Արդ երթիջի՛ք դուք ընդ նմա, եւ ընդ ամենայն քաղաքս քարո՛զ տաջիք կարդալ. զի մի ոք իշխեսցէ ամբաստան լինել վասն դորա. եւ մի ոք նեղեսցէ զդա մինչեւ բանի՛ւ միով։ 64 Եւ եղեւ իբրեւ տեսանէին զփառս նորա, եւ լսէին զձայն բարբառոյ քարոզին, եւ տեսանէին զի զգեցեալ էր ծիրանիս՝ փախչէին, թաքչէին, կորնչէին ամենայն չարախօսքն։ 65 Եւ փառաւորեաց զնա թագաւորն ընդ առաջին բարեկամսն, եւ արա՛ր զնա սպարապե՛տ կուսակալ[5847]։ 66 Եւ գնաց Յովնաթան յԵրուսաղէմ լի՛ ուրախութեամբ եւ խաղաղութեամբ։

ԺԷ 67 Դարձեալ յամին հարիւրորդի վաթսներորդի՝ հինգերորդի. ե՛կն Դեմետրիոս որդի Դեմետրեայ ՚ի կողմանց Կրետացւոց՝ յերկիրն հարց իւրոց։ 68 Տրտմեցա՛ւ յոյժ Աղ՚էքսանդրոս՝ դարձա՛ւ անդրէն ՚ի քաղաքն Անտիոքացւոց։ 69 Եւ կացո՛յց անդ Դեմետրիոս՝ զԱպողոնիոս, որ էր յառաջ ՚ի վերայ ստորին Ասորեստանեայց, եւ ժողովեաց նա զօրս բազումս. եւ եկն բանակեցաւ նա զՅամնեաւ։ Առաքեաց նա առ Յովնաթան քահանայապետ, եւ ասէ[5848]. 70 Դու միայն վերացեալ հպարտացեալ կա՛ս ՚ի վերայ մեր, եւ ես եղէ ծաղր նախատանաց վասն քո. ընդէ՞ր դու նազիս ՚ի վերայ մեր լերամբքդ[5849]։ 71 Արդ աղէ՛ դու՝ եթէ յուսացեալ ես ՚ի զօրսդ քո. ե՛կ է՛ջ դու ՚ի դաշտ այսր առ մեզ զի յանդիման լիցուք միմեանց. զի գո՛ն եւ աստ ընդ իս զօրք քաղաքաց[5850]։ 72 Արդ՝ հա՛րց փորձեա՛ դու՝ տե՛ս՝ ո՛ իցեմ ես, կամ ո՛ այն իցեն որ օգնականն իցեն ձեզ։ Եւ ասեն. Ո՛չ գոյ ձեզ ոտից կռիւ առաջի մեր. զի երկիթս անգամ ՚ի պարտութիւն մատնեցան հարքն ձեր յերկրին իւրեանց[5851]։ 73 Եւ արդ ո՛չ կարէք դուք զդէմ ունել զայդչափ այրուձիոյ, ՚ի դաշտի ուր ո՛չ գուցէ թուփ թաքստի, եւ ո՛չ տեղի փախստեան. եւ ո՛չ վէմ ապաւինի. եւ ո՛չ խի՛ճ ՚ի ձեռն՝ ՚ի քար ձգելոյ[5852]։ 74 Իբրեւ լուաւ Յովնաթան զպատգամն զայն զԱպողոնեայ՝ բարկացաւ ՚ի միտս իւր, յո՛տն եկաց վաղվաղակի. ընտրէր զընտիր ընտիր զօրացն իբրեւ արս տասն հազար. եւ գա՛յր ՚ի դուրս յԵրուսաղեմէ. ընդ առաջ եղեւ նմա Շմաւոն եղբայր նորա, ձեռնտո՛ւ լինէր նմա յօգնականութիւն[5853]։ 75 Եւ եկին հասին ՚ի քաղաքն Յոպպէացւոց. քաղաքացիքն զդուրս ընդդէ՛մ դնէին, զի պահապանք ոստիկանութեամբ կային Ապողոնեայ ՚ի վերայ նոցա, հարին՝ մա՛րտ պատերազմի եդին ՚ի վերայ քաղաքին։ 76 Նոքա առ երկիւղի բացին զդրունսն. սոքա մտին եւ տիրեցին ՚ի վերայ քաղաքին։ 77 Եւ իբրեւ զա՛յն լուաւ Ապողոնիոս, կազմեցաւ պատրաստեցաւ՝ ա՛ռ ընդ իւր երիս հազարս սպառազէնս, եւ այլ զօրս բազումս. 78 եւ գնաց ՚ի կողմանս Ազովտայ, մօտ քերէր առ դաշտիւն, զի յուսացեալ էր ՚ի զօրս իւր։ Զկնի՛ լինէր նորա Յովնաթան տա՛լ մարտ պատերազմի։ 79 Նա եթող հազար հեծեալ ՚ի դարանի զհե՛տ նորա[5854]։ 80 Իբրեւ ետես Յովնաթան եթէ դարան գործեցին զհետ նորա, եկի՛ն փակեցին պաշարեցին զամրո՛ց դարանակալացն, եւ շուրջ զնոքօք արկին պատնէշ, եւ կային պահէին յառաւօտէ մինչեւ յերեկոյ. որպէս հրամա՛ն ետ նոցա Յովնաթան։ 81 Վաստակեցին՝ տաժանեցան հեծեալքն, եւ լուծան։ 82 Զգողուղի կալաւ Շմաւոն գնդիւն իւրով, եւ գայր ձորակին ՚ի վերայ, եւ անկանէր զնոքօք՝ մինչդեռ նոքա կային լուծեալք եւ ձանձրացեալք, անկանէր ՚ի վերայ. զբազումս անդրէն ՚ի դարանի՛ անդ սատակէր[5855]. 83 զբազումս հեծելազօրս ընդ երե՛սս դաշտին փախստեայ առաջի երեսաց իւրոց տանէր, հատուցանէր մինչեւ ՚ի կողմանս Հազովտայ. ա՛յնչափ շտապ տագնապի ՚ի վերայ հասուցանէր, զի փախստեայքն գնային ՚ի մեհեանն Դագովնայ ամրանա՛լ անկանէին[5856]։ 84 Հասանէ՛ր Յովնաթան զօրօքն հանդերձ. պատէր զմեհեանն Դագոնայ եւ զքաղաքն Ազովտացւոց, եւ որ շուրջ զնովաւ քաղաքքն էին առնո՛յր յաւարի. զմեհեանն Դագովնայ ամրացելովքն հանդերձ այրէր հրով։ 85 Եւ եղեն անկեալքն ՚ի սրոյ՝ այրեցելովքն հանդերձ՝ իբրեւ արք ութ հարիւր հազար[5857]։ 86 Չուեա՛ց խաղաց գնաց Յովնաթան անտի, եւ եկն բանակեցաւ ՚ի կողմանս Ասկաղոնեայ, եկին ելին ՚ի քաղաքէ անտի ընդ առա՛ջ նմա փառօք[5858]։ 87 Եւ դարձաւ Յովնաթան յԵրուսաղէմ գնդաւն իւրով, եւ բազում աւարաւ. զի բերէ՛ր զկապուտ զկողոպուտ բազում զթշնամեաց[5859]։ 88 Եւ իբրեւ լուա՛ւ զայս Աղ՚էքսանդրոս, յաւե՛լ փառաւորել առաւե՛լ եւս զՅովնաթան. 89 եւ ետ տանել նմա շի՛նգղ ոսկի զորօրինակ օրէ՛ն էր ունել եղբա՛րց թագաւորին. եւ ետ նմա զԱկկարոն ամենայն սահմանօքն հանդերձ ՚ի ժառանգութիւն։

11
Գլուխ ԺԱ

ԺԸ 1 Եւ թագաւորն Եգիպտացւոց զօրաժողո՛վ լինէր՝ կուտէ՛ր զօրս բազումս իբրեւ զաւազ առ ափն ծովուն, եւ նա՛ւս բազումս. եւ խնդրէր նա ունե՛լ զարքայութիւնն Աղ՚էքսանդրեայ նենգութեամբ, եւ յաւելուլ յի՛ւր արքայութիւնն։ 2 Եւ ել ընդ կողմանս Ասորեստանեայց բանիւ խաղաղութեամբ. եւ նոքա դուռն բանային նմա, եւ ընդ առաջ երթային նորա. քանզի պատուէ՛ր էր յԱղ՚էքսանդրեայ արքայէ՝ քանզի անե՛ր էր նորա[5860]։ 3 Եւ իբրեւ մտանէր Պտղոմէոս ՚ի քաղաքսն, յիւրոց զօրացն պահապա՛ն թողոյր իւրաքանչիւր քաղաքաց[5861]։ 4 Իբրեւ եկին մերձեցան նոքա ՚ի քաղաքն Ազովտացւոց, ցուցի՛ն նմա զմեհեանն Դագովնայ այրեցեալ, զքաղաքն եւ որ շուրջ զիւրեւ էին այրեցեա՛լ ՚ի ժամանակի պատերազմի, եւ զդիակունսն որ այրեցեալ էր՝ բերեալ կուտեալ էր կոյտս կոյտս ՚ի վերայ ճանապարհին[5862]։ 5 Եւ պատմէին առաջի արքային որ զինչ միանգամ գործեաց Յովնաթան, եւ յաչա՛ց հանէին զնա. եւ թագաւորն լռի՛կ կայր[5863]։ 6 Եւ եկն յանդիման եղեւ Յովնաթան թագաւորին ՚ի քաղաքն Յոպպէացւոց փառօք մեծօք. ողջոյն ետուն միմեանց, եւ եղեն ա՛յն օր առ միմեանս[5864]։ 7 Եւ գնա՛ց Յովնաթան ընդ արքային մինչեւ ՚ի կողմանս գետոյն որ անուանեալ կոչի Ազատ։ Եւ դարձաւ Յովնաթան անդրէն յԵրուսաղէմ։ 8 Իսկ արքայ Պտղոմէոս տիրեաց ՚ի վերայ քաղաքացն ծովեզերեայց՝ մինչեւ ՚ի քաղաքն Սելեւկացւոց. եւ խորհէր ՚ի վերայ Աղ՚էքսանդրեայ խորհո՛ւրդ չարութեան[5865]։ 9 Եւ արձակեա՛ց նա հրովարտակս առ Դեմետր արքայ եւ ասէ. Ե՛կ ո՛ւխտ դիցուք առ միմեանս՝ եւ դաշինս կռեսցուք, եւ տա՛ց քեզ զդուստր իմ զոր ունի Աղ՚էքսանդրոս արքայ, եւ տիրեսցես դու ՚ի վերայ արքայութեան հօր քոյ[5866]. 10 զի զղջացեա՛լ եմ թէ ընդէ՞ր ետու ես զդուստր իմ նմա կնութեան. զի խորհեցաւ նա ՚ի վերայ իմ մա՛հ[5867]։ 11 Եւ ա՛յսպէս յաչաց հանէր զնա, զի ի՛ւր ակն եդեալ էր տէրութեան նորա։ 12 Եւ եհա՛ն զդուստրն, եւ ետ Դեմետրի. եւ խոտորեցաւ յԱղ՚էքսանդրէ, եւ յայտնեա՛ց զթշնամութիւն իւր։ Եւ եմուտ Պտղոմէոս եւ տիրեաց նա ՚ի վերայ քաղաքացն, եւ Սելեւկեայ ծովեզերեայց։ Եւ խորհէր չարութիւն ՚ի վերայ Աղ՚էքսանդրու[5868]։ 13 Ե՛կն եմուտ ՚ի քաղաքն Անտիոքացւոց. եւ եդաւ զթագ զԱսիացւոցն. եւ պսակեցաւ կրկին թագաւն Ասիացւոց՝ եւ թագաւն Եգիպտացւոց։ 14 Բայց Աղ՚էքսանդրոս արքայ էր ՚ի կողմանս Կիւլիկեցւոց ՚ի ժամանակին յայնմիկ. զի ապստամբէին մարդիկն ՚ի նմանէ[5869]։ 15 Եւ լուաւ Աղ՚էքսանդրոս՝ դիմեաց գալ ՚ի վերայ նորա մարտիւ պատերազմաւ։ Եւ ել Պտղոմէոս ընդ առաջ նորա զօրօք բազմօք, եւ դարձոյց զնա ՚ի պարտութիւն։ 16 Եւ փախստեայ լինէր Աղ՚էքսանդրոս ՚ի կողմանս Արաբացւոց. զի անդ թաքիցէ եւ ապրիցէ ՚ի նմանէ։ Եւ արքայ Պտղոմէոս բարձրացաւ։ 17 Եւ ե՛կն Զաբեէլ Արուայիկ, եհա՛տ զգլուխն Աղ՚էքսանդրեայ, եւ ետ տանել Պտղոմոսի արքայի[5870]։ 18 Եւ Պտղոմէոս մեռաւ յաւուրն երրորդի, եւ որ էին զամրօքն սատակեցան յամրականացն։

ԺԹ 19 Եւ թագաւորեաց Դեմետր, յամին հարիւրորդի վաթսներորդի եւթներորդի։ 20 Ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ ժողովեաց Յովնաթան զօրս ՚ի Հրէաստան, գա՛լ մա՛րտ դնել զբերդաւն որ յԵրուսաղէմ էր. կազմեցին զնովաւ շուրջ մենքենայս բազումս։ 21 Ապա գնացին ոմանք որ թշնամի՛ էին ազգին Հրէից, ա՛րք անօրէնք պատմել թագաւորին, եթէ Յովնաթան մենքենայս կազմեալ շուրջ զբերդաւն պատեալ՝ յառնուլ պատրաստեալ[5871]։ 22 Իբրեւ լուաւ՝ բարկացա՛ւ յոյժ. չուեաց եւ եկն ՚ի Պտղոմէոս, ե՛տ հրովարտակս առ Յովնաթան, զի մի՛ եւս զբերդն շուրջ պաշարեալ պահիցէ. այլ ինքն յարուցեալ վաղվաղակի առ նա հասանիցէ՝ ՚ի քաղաքն Պտղոմէացւոց զի ա՛նդ յանդիման լիցին միմեանց[5872]։ 23 Իբրեւ լուաւ Յովնաթան՝ եւ՛ս քան զեւս պնդել հրամայեաց զպահ բերդին. եւ ինքն ա՛ռ արս ընտիրս իմաստունս ՚ի ծերակոյտ ժողովրդենէ անտի, եւ ՚ի քահանայից անտի. 24 հանդերձեցաւ պատարագօք, ոսկւով եւ արծաթով, եւ ե՛դ զանձն ՚ի մահ, գնա՛ց յանդիմա՛ն լինել թագաւորին ՚ի քաղաքն Պտղոմէացւոց։ Եւ եգիտ նա շնորհս ՚ի նմանէ[5873]. 25 թէպէտ եւ բազումք էին յանօրինաց անտի ամբաստա՛ն զնմանէ։ 26 Եւ մեծարեա՛ց զնա թագաւորն որպէս առաջինքն իւր. եւ բարձրացոյց զնա յոյժ առաջի ամենայն բարեկամաց իւրոց. 27 եւ կարգեաց նմա զիշխանութիւն քահանայապետութեանն. եւ որ ինչ ա՛յլ ինչ պատիւ ունէր յառաջագոյն քան զնա։ Կացոյց կարգեաց զնա ընդ առաջին բարեկամս[5874]։ 28 Եւ աղաչեաց Յովնաթան զարքայն, զի ապահա՛րկ արասցէ զՀրէաստան, եւ զերեսին կուսակալութիւնսն, եւ զՇամրին։ Եւ յա՛նձն առ նմա տա՛լ նմա երեք հարիւր քանքար[5875]։ 29 Եւ հաճո՛յ թուեցաւ թագաւորին. եւ վասն ա՛յսր ամենայնի հրամա՛ն ետ հրովարտակս տալ առ Յովնաթան օրինակաւս այսուիկ։ 30 Արքա՛յ Դեմետր առ Յովնաթան եղբայր՝ ողջո՛յն։ 31 Զպատճէն հրովարտակիս այսորիկ գրեցաք մեք առ Ղասթենէս եղբայր մեր, նովին օրինակաւ եւ առ ձեզ գրեցաք զի գիտասջիք[5876]։ 32 Արքայ Դեմետր՝ առ Ղասթենէս հայր՝ ողջոյն։ 33 Ազգին Հրէից օգնական նիզակակից՝ ուխտակա՛լ բարեկամաց մերոց, իրաւունս համարեցաք դիւրել բարի՛ առնել փոխանակ արդարութեան միամտութեամբ զոր պահեցին նոքա առ մեզ[5877]։ 34 Կարգեցաք մեք զսահմանս Հրէաստանի, եւ զերիս օրէնսն՝ Ափարիմ, եւ Ղուդա, եւ Ռաթամին, յաւելցին ՚ի Հրէաստանի ՚ի կողմանս Շամրնի. եւ ամենայն որ ինչ հասի օրէն գայցէ ՚ի նոցանէ՝ լիցի՛ այն պաշտօնէից յԵրուսաղէմ. փոխանակ արքունական մտիցն որ գայր ՚ի նոցանէ ա՛մ յամէ յարմտեաց երկրին, եւ ՚ի բերոյ ծառոցն պտղոյն[5878]։ 35 Եւ ա՛յլ որ ինչ տարազք արքունի, կամ տասանորդք, կամ մաքս, կամ ինչ որինչ մուտք յարքունիս իցեն. կամ բաժ աղտից, կամ տարազ պսակաց[5879], 36 զայս ամենայն թողցուք ՚ի նոսա. եւ մի մի ինչ մի՛ յայսցանէ անարգեալ գտցի մինչեւ յաւիտեանս ժամանակաց[5880]։ 37 Արդ ձեզ փո՛յթ լիցի առնել պատճէն մի հրովարտակիդ, եւ տալ առ Յովնաթան՝ զի դիցի ՚ի գանձն սրբութեան՝ ՚ի դիպա՛ն վայր ՚ի նշանաւոր տեղւոջ[5881]։ 38 Իբրեւ ետես Դեմետր արքայ, եթէ հնազանդեցաւ ամենայն երկիր առաջի նորա. եւ ո՛չինչ էր յաշխարհի որ ինչ ընդդէմ դառնայր հրամանաց նորա, հրամա՛ն ետ արձակել զզօրսն յիւրաքանչիւր տեղիս. բա՛ց ՚ի զօրաց յազգաց հեռաւորաց, եւ ՚ի մարզիկ գնդէ կղզեաց կղզեաց ոք։

Ի Եւ ՚ի թշնամութիւն դարձան ամենայն զօրք ազգաց ընդ նմա[5882]։ 39 Տրիփոն անուն էր Աղ՚էքսանդրեան տոհմին, իբրեւ ետես եթէ զօրքն ամենայն տրտո՛ւնջ են զԴեմետրեայ՝ գնա՛ց նա առ Իմաղկուս Արուայիկ, որ սնուցանէր զԱնտիոք զպատանեակն Աղ՚էքսանդրի[5883]։ 40 Եւ առ նմա՛ կանխէր՝ զի տացէ նա ցնա՛ զմանուկն, եւ ածցէ թագաւորեցուսցէ ՚ի տեղի հօր իւրոյ. եւ պատմեաց նմա որ ինչ միանգամ գործս գործեաց Դեմետր, եւ զամենայն թշնամութիւնս որ միանգամ գոռային զօրքն. եւ ա՛նդ լինէր առ նմա աւուրս բազումս[5884]։ 41 Առաքեա՛ց Յովնաթան առ Դեմետր արքայ, զի հրամա՛ն տացէ իջուցանել զզօրսն որ ՚ի միջնաբերդի անդ էին, եւ որ յամուրս անդ էին. զի էին նոքա թշնամութեամբ ընդ Իսրայէլի։ 42 Եւ առաքեաց Դեմետրիոս առ Յովնաթան՝ եւ ասէ. Ո՛չ զայդ միայն արարից քեզ եւ ազգի քում, այլ փառօք փառաւորեցից զազգ քո՝ եթէ ժամանակ միայն գտից[5885]։ 43 Արդ դու բարւոք արասցե՛ս, առաքեսցես առ իս գունդ մի ՚ի թիկունս, զի զօրքս աւասիկ յինէն յե՛տս կացին։ 44 Իբրեւ լուաւ զայն Յովնաթան, վաղվաղակի գունդ մի յերից հազարաց արս ընտիրս սպառազէնս արձակեաց ՚ի թիկունս թագաւորին ՚ի քաղաքն Անտիոքացւոց. եւ ուրա՛խ եղեւ թագաւորն ՚ի հասանել նոցա ՚ի ձեռս նորա։ 45 Իբրեւ զայն լուան քաղաքացիքն. ժողովեցան յիւրաքանչիւր տեղւոջէ ՚ի մէջ քաղաքին՝ իբրեւ բեւրք երկոտասան։ Ա՛յն ինչ յարձակեալ էին ՚ի վերայ թագաւորին, կամէին անդէն սպանանել. 46 նա խո՛յս ետ ՚ի նոցանէ. եւ նոքա առին վաղվաղակի զկիրճսն ամենայն գնացից քաղաքին. մա՛րտ եդին եւ սկսան մաքառել։ 47 Ա՛զդ եղեւ Իսրայէլեան գնդին. կուտեցա՛ն ՚ի վերայ ապարանից թագաւորին, ձա՛յն ետուն միմեանց, եւ սփռեցան ընդ ամենայն քաղաքն. 48 իբրեւ հարին՝ սպանին կոտորեցին արս իբրեւ տասն հազար. հրձի՛գ արարին զամենայն փայտակերտն զապարանից նորա. եւ զինչս եւ զստացուածս նոցա առի՛ն յաւարի. արկին յիւրեանս զթագաւորն, եւ ապրեցուցին զնա ՚ի ձեռաց նոցա[5886]։ 49 Իբրեւ ետես մնացեալ գունդ քաղաքին, եթէ զօրացաւ գունդն Իսրայէլեան ՚ի վերայ նոցա, եւ կամակար յաղթեցին նոցա. լքան նուաղեցա՛ն, եւ տկարացան ՚ի խորհուրդս իւրեանց. ՚ի ձայն բարբառոյ ողոքանաց սկսան աղաղակե՛լ առ թագաւորն՝ եւ ասեն. 50 Ձե՛ռն տուր մեզ, եւ դադարեսցէ գունդս մոլեկան ՚ի կոտորածէ քաղաքիս։ 51 Զա՛յն բան ասէին, եւ զիւրաքանչիւր զէնս առ ոտս պատերազմողացն ընկենուին։ Եւ բարձրանա՛յր փառօք գունդն Իսրայէլեան առաջի թագաւորին, եւ առաջի ամենայն զօրաց նորա. եւ դառնային անդրէն յԵրուսաղէմ անուամբ մեծաւ եւ բազում աւարաւ[5887]։ 52 Եւ նստա՛ւ Դեմետր արքայ յաթոռ տէրութեան իւրոյ, եւ սարսեաց երկիրն ամենայն առաջի նորա[5888]։ 53 Եւ ստեաց Իսրայէլացւոցն յամենայնի որ ինչ խոստացաւ նա նոցա, եւ ամենեւին օտարացաւ յաչս Յովնաթանու. եւ ո՛չ հատոյց նմա ըստ միամտութեան վաստակոց նորա։

ԻԱ 54 Յետ այսորիկ դարձա՛ւ Տրիփոն, եւ պատանեակն Անտիոքոս ընդ նմա, թագաւորեալ եւ նստեալ յաթոռ տէրութեան։ 55 Եւ առ նա՛ ժողովէին զօրքն ամենայն որ ցրուեալ էր ՚ի Դեմետրեայ։ Եւ ետուն մարտ պատերազմի ընդ Դեմետրեայ, եւ փախուցին զնա վատթարեալ[5889]։ 56 Եւ եկն ա՛ռ զգազանսն Տրիփոն. եւ կալաւ զքաղաքն Անտիոքացւոց։

ԻԲ 57 Հրամա՛ն ետ հրովարտակ առնել մանուկն Անտիոքոս՝ առ Յովնաթան՝ եւ ասէ. Կացուցեա՛լ իմ զքեզ ՚ի գո՛րծ քահանայապետութեան, եւ հաստատեալ իմ զքեզ ՚ի վերայ չորիցն օրինաց, եւ կարգեցաք զքեզ ընդ բուն եւ ընդ առաջին բարեկամս մեր[5890]։ 58 Եւ ե՛տ տանել նմա նուագս ոսկիս, եւ սպաս տաճարին։ Եւ ետ նմա իշխանութիւն ըմպել ոսկի նուագօք, արկանել ծիրանիս, եւ իշխել կրել նշան շգեղ, ըստ նշանի թագաւորաց։ 59 Եւ զՇմաւոն զեղբայր նորա հրաման ետ իշխան զօրավար կացուցանել ՚ի կողմանցն Ծուրայ մինչեւ ՚ի սահմանս Եգիպտացւոց։ 60 Եւ ել Յովնաթան շրջել յայնկոյս Յորդանան գետոյ՝ եւ ընդ քաղաքսն, եւ ժողովեցան առ նա ամենայն զօրք Ասորւոց ՚ի թիկունս։ Եւ եկն նա ՚ի կողմանս Ասկաղոնեայ. եւ ելին նմա քաղաքացիքն ընդ առաջ մեծա՛ւ գովութեամբ։ 61 Անտի գնա՛ց եկն ՚ի Գազայ, եւ Գազացիքն փակեցին նմա զդրունսն. նստա՛ւ շուրջ զնոքօք, եւ հրձիգ արար զաւանս նոցա. եւ զինչս եւ զստացուածս նոցա վարեցին ՚ի գերութեան[5891]։ 62 Ապա եկին Գազացիքն առաջի կացին՝ ձե՛ռն ետուն նմա, եւ մատուցին զորդիս իշխանացն իւրեանց ՚ի պատանդութիւն, եւ նա ա՛ռ ետ տանել զնոսա յԵրուսաղէմ. եւ ինքն անց ընդ երկիրն ՚ի կողմանս Դամասկեայ։ 63 Եւ լուաւ Յովնաթան եթէ հասին իշխանք Դեմետրեայ ՚ի Կադէս ՚ի կողմանս Գալիլեացւոց զօրօք բազմօք. իբրեւ կամէին իմն թէ փոխեսցուք զնա ՚ի գործոյ անտի. 64 նա եթող զեղբայր իւր զՇմաւոն յերկրին վերայ. եւ ինքն գնա՛ց ընդ առաջ նոցա։ 65 Եւ Շմաւոն հասանէր պատերազմաւ ՚ի վերայ Բեթսովրայ, եւ պաշարէր զնա աւուրս բազումս, եւ յարգե՛լ արկանէր զնոսա։ 66 Աղաչե՛լ սկսան նոքա զնա, զի դաշի՛նս արասցէ ընդ նոսա. նա ետ ձեռն նոցա, եւ եհան զնոսա անտի. եւ կացո՛յց անդ նա պահապանս քաղաքին։ 67 Եւ Յովնաթան զօրօքն իւրովք եկն բանակեցաւ ՚ի վերայ ջուրցն Գեննեսարեթայ, կանխեաց նա ընդ առաւօտն ՚ի դաշտն Նասովրայ[5892]. 68 եւ գունդ մի այլազգեաց ընդ առաջ եղեւ ՚ի դաշտի անդ։ Եւ դարան գործեցին ՚ի վերայ նորա. կէսքն ՚ի դարա՛ն մտին, կէսքն ՚ի դիմի՛ հարան նմա. 69 Եւ յարեան դարանակալքն յիւրաքանչիւր տեղեաց՝ զհետ եղեն նոցա, եւ զՅովնաթան ՚ի մէ՛ջ արկին զօրօքն հանդերձ[5893]։ 70 Եւ արարին զզօրսն Յովնաթանու փախստեայս. եւ ո՛չ մնաց առ նմա, բայց միայն Մատաթի Բեսաղոմեան, եւ Յուդա Սկափեան՝ զօրավարք զօրացն[5894]։ 71 Ձեռն զօձեօք արկանէր Յովնաթան, զպատմուճանն պատառէր, հող ՚ի գլո՛ւխ լինէր։ 72 ՚Ի վերայ յարձակէր բարկութեամբ մեծաւ, եւ ՚ի պարտութիւն մատնէր զնոսա[5895]։ 73 Յա՛յնմ ժամանակի փախստեայքն ամենեքեան անդրէն ՚ի նո՛յն դառնային, հալածակա՛ն զթշնամիսն առնէին առաջի իւրեանց, մինչեւ ՚ի բանակն իւրեանց ՚ի Կադէս. եւ եկին անկան զբանակաւն այլազգեաց[5896]. 74 հարին կոտորեցին յաւուր յայնմիկ իբրեւ երեք հազար հեծեալ սպառազէնս։ Եւ դարձաւ Յովնաթան յԵրուսաղէմ[5897]։

12
Գլուխ ԺԲ

ԻԳ 1 Իբրեւ ետես Յովնաթան թէ ժամանակն աջողեա՛լ է նմա, կոչեաց արս ընտիրս, առաքեա՛ց զնոսա ՚ի քաղաք Հռոմայեցւոց, երթալ նորոգել զուխտ հաշտութեան ընդ նոսա[5898]։ 2 Եւ ընդ Սպարտացիս, եւ ընդ այլ տեղիս տեղիս արար հրովարտակս ըստ նմին օրինակի[5899]։ 3 Գնացի՛ն հրեշտակքն, եւ եկին հասին ՚ի քաղաքն Հռոմայեցւոց. եւ յանդիմա՛ն եղեն նոցա ՚ի տաճարին խորհրդոց, եւ ասեն. Յովնաթա՛ն քահանայապետ՝ եւ ազգն Հրէից առաքեցին զմեզ առ ձեզ նորոգել զհաշտութիւնն առաջին. լինել նիզակակից եւ թիկունք ըստ օրինակին առաջնում։ 4 Յա՛նձն առին՝ հաճեցան. եւ ետուն հրովարտակս ՚ի տեղիս տեղիս. զի յուղարկեսցին նոքա խաղաղութեամբ յերկիրն Հրէաստանի։ 5 Եւ ա՛յս պատճէն հրովարտակացն զոր գրեաց Յովնաթան առ աշխարհակալս, իշխանս, առ կուսակա՛լս նոցա[5900]։ 6 Յովնաթան քահանայապետ, ծերակոյտ ժողովրդեամբ հանդերձ, եւ քահանայք, գո՛ւնդ եւ սպահ ազգին Հրէաստանեայց. առ Սպարտացիս եղբարս մեր՝ ողջո՛յն[5901]։ 7 Քանզի յառաջ իսկ առաքեցան հրովարտակք առ Ոնիա քահանայապետ՝ ՚ի Դարեհէ արքայէ ՚ի թագաւորէ ձերմէ, եթէ նիզակակիցք եղբարք եւ բարեկամք մեր էք, որպէս մեզ պատճէնքս ցուցանեն[5902]։ 8 Ընկալաւ Ոնիա զայրն որ առաքեցաւ մեծաւ փառօք, եւ ա՛ռ ՚ի ձեռն հրովարտակ մի՝ ուր նշանակէր զմեզ նիզակակիցս եւ թիկունս իւր, եւ սիրելի բարեկամս[5903]։ 9 Արդ մեք՝ քանզի լի՛ եւ ո՛չ կարօտեալք մխիթարեցաք ձերովք հրովարտակօքս[5904], 10 առաքել նորոգել միւսանգամ զնոյն հաւանութիւն հարազատութեան, զի մի՛ օտարասցուք մեք ՚ի ձէնջ. զի բազո՛ւմ են այն ժամանակք որ անցին ՚ի վերայ հին հաւանութեանցն զոր դուքն առ մեզ արարէք[5905]։ 11 Արդ մեք անպակաս յամենայն ժամանակի ՚ի տօնս տարեկանաց՝ եւ յայլ աւուրս արժանաւորս՝ յիշեմք մեք զձեզ, ՚ի վերայ պատարագացն որ մատուցանեմք. յիշեմք յաղօթս մեր որպէս արժան եւ օրէ՛ն է յիշել զեղբարս մեր[5906]։ 12 Եւ ցնծամք մեք ընդ փառս ձեր։ 13 Արդ զմեւք պատեցան աւասիկ բազում նեղութիւնք պատերազմաց. մա՛րտ եդին աւասիկ թագաւորք որ շուրջ զմեւք են[5907]. 14 եւ մեք ո՛չինչ կամեցաք ցարդ նեղել զձեզ. եւ ո՛չ զձեզ, եւ ո՛չ որ շուրջ զձեւքդ բարեկամք նիզակակիցք մե՛ր են յայս մարտս պատերազմի[5908]։ 15 Զի գո՛յր մեզ օգնութիւն յերկնից, եւ ապրեցաք մեք ՚ի ձեռաց թշնամեաց մերոց. եւ ՚ի պարտութիւն մատնեցան թշնամիք մեր առաջի մեր։ 16 Արդ ընտրեցաք մեք զՆումենիոս զԱնտիոքեան, եւ զԱնտիպատրոս Յասովնեանց, եւ առաքեցաք առ Հռոմայեցիս զի նորոգեսցեն զառաջին հաշտութիւն հաւանութեանն, թիկունս բարեկամութիւն եղբայրութեան[5909]։ 17 Տուա՛ք նոցա պատուէր անցանել առ ձեզ, տա՛լ նոցա ձեզ ողջոյն. եւ մատուցանել թուղթս վասն նորոգման սիրոյ եղբայրութեան մերոյ[5910]։ 18 Արդ բարւոք արասցէք հրամա՛ն տալ պատասխանի առնել մեզ[5911]։ 19 Եւ այս պատճէն հրովարտակացն է որ արարին անդրէն առ Ոնիա քահանայ[5912]։ 20 Արքա՛յ Սպարտացւոց Ոնիա մեծ քահանայապետի ողջոյն[5913]։ 21 Գտան հին մատեանք վասն Սպարտիացւոց եւ Հրէաստանեայց, զի են եղբարք հաւասարք՝ եւ ե՛ն յԱբրահամէ։ 22 Արդ յորմէ հետէ զայս ա՛յսպէս գիտացաք. բարւոք արասցէք հանապազորդ գրե՛լ առ մեզ, վասն խաղաղութեան եւ ողջունի ձեր առ մեզ[5914]. 23 եւ մեր առ ձեզ։ Ինչք եւ ստացուածք եւ ամենայն անասուն մեր՝ ձե՛ր է, որպէս եւ ձերն մեր։ Արդ տա՛մք զայս պատուէր, զի հանապազ պահեսջիք զայս առ մեզ[5915]։

ԻԴ 24 Եւ լուաւ Յովնաթան եթէ դարձան իշխանք Դեմետրեայ զօրօք բազմօք քան զառաջինն, գա՛լ ՚ի վերայ նորա ՚ի մա՛րտ պատերազմի։ 25 Չո՛ւ արար յԵրուսաղեմէ, խաղա՛ց ՚ի վերայ նոցա, եհաս ՚ի դիմի, հարա՛ւ ՚ի կողմանցն Ամաթիտայ վայրաց. քանզի չե՛տ թոյլ նմա հասանել յուզե՛լ զերկիր իւր[5916]։ 26 Արձակեաց նա դէտ ՚ի բանակ նոցա, եւ պատմէին նմա ա՛յսպէս՝ եթէ պատրաստեալ են գիշերայն անկանել ՚ի վերայ մեր։ 27 Եւ իբրեւ արեւն ՚ի մուտս եղեւ, հրամա՛ն ետ Յովնաթան զօրացն զի վառեալք՝ արթունք՝ պատրաստեալք՝ միագունդ կայցեն մինչեւ յառաւօտ, ՚ի մա՛րտ պատերազմի, պարեկապանս հանին, շուրջ զիւրեամբք փակեցին. եւ ինքեանք կային պատրաստեալք ՚ի մարտ պատերազմի[5917]։ 28 Իբրեւ լուան թշնամիքն՝ եթէ գիշերայն պատրաստեցան ՚ի պատերազմ, երկեան՝ զարհուրեցան՝ բեկան ՚ի սիրտս իւրեանց. խիտ առ խիտ խարոյկս վառեցին ընդ ամենայն տեղիս, եւ ինքեանք գիշերայն փախստեայք մեկնեցան։ 29 Եւ ո՛չ գիտաց Յովնաթան զօրօքն հանդերձ զփախուստն նոցա. զի հայէր ընդ խարոյկսն բորբոքեալս, համարէր թէ առ ետե՛ղ իցեն։ 30 Ապա թէպէտ եւ զհե՛տ եղեւ նոցա՝ չկարա՛ց հասանել, զի անցեալ էր նոցա ընդ գետն Ազատ[5918]։

ԻԵ 31 Ապա դարձա՛ւ ՚ի նոցանէ Յովնաթան ՚ի վերայ Արաբացւոցն, որ անուանեալ կոչին Զաբդեցիք, հարկանէր՝ սատակէր՝ վանէր զբանակս նոցա, եւ առնոյր զինչս եւ զստացուածս նոցա յաւարի։ 32 Եւ դառնայր ՚ի կողմանս Դամասկեայ։ 33 Եւ հասանէր յԱսկաղոն, եւ առնոյր զամուրսն ամենայն որ շուրջ զնովաւ էին, եւ դառնայր ՚ի կողմանսն Յոպպայեցւոց. արագէր զզօրն ՚ի ներքս մուծանէր[5919]. 34 զի լուաւ թէ ամրականքն ձե՛ռն տային ՚ի Դեմետր, պահապանս ոստիկանս ՚ի վերայ կացուցանէր։ 35 Եւ դարձաւ Յովնաթան՝ զօրընտիր լինէր, զծերակոյտն ՚ի խորհուրդն կոչէր. կամէր զամուրսն շինե՛լ Հրէաստանի[5920], 36 եւ բարձրացուցանել ՚ի բարձրութիւն ՚ի մէ՛ջ միջնաբերդին. եւ քաղաքն ՚ի բարձրութիւն մեծ, անջրպետե՛լ կամէր ընդ նոսա եւ ընդ քաղաքն, զի առանձինն լիցին. զի մի՛ տայցեն՝ եւ մի՛ առնուցուն, մի՛ գնիցեն եւ մի՛ վաճառիցեն[5921]։ 37 Եւ ժողովեցան շինել զքաղաքն. եւ ինչ որ անկեալ էր ՚ի պարսպացն յուղխաջուր հեղեղատաց ՚ի ծմակին կողմանց անտի, որ անուանեալ կոչի Փակնթա։ 38 Եւ Շմաւոն սկսաւ շինել զԱղեդա յԱփիղա. ամրացոյց զնա, եւ դրունս եդ նմա, եւ նըգօք հաստատեաց զնա[5922]։

ԻԶ 39 Եւ խնդրէր Տրիփոն թագաւորել կողմանցն Ասիացւոց, եւ դնել թագ, եւ ձգել զձեռն ՚ի վերայ արքային Անտիոքացւոց։ 40 Բայց երկեաւ զանգիտեաց, թէ գուցէ յանձն ո՛չ առնուցու Յովնաթան, եւ խաղայցէ ՚ի վերայ նորա մարտիւ պատերազմաւ. եւ խնդրէր նա հնարս ըմբռնել զնա՝ եւ կորուսանել. 41 խաղաց գնաց՝ եւ եկն ՚ի կողմանս Բեթսանայ։ Եւ ել ընդ առաջ նորա Յովնաթան քառասուն հազարաւ ընտիր վառելով պատրաստեալ պատերազմի, եւ եկն եհաս նա ՚ի Բեթսա[5923]։ 42 Եւ ետես Տրիփոն եթէ հասեալ է Յովնաթան զօրօք բազմօք, եւ զանգիտեաց ձգել զձեռս իւր ՚ի նա[5924]. 43 ապա ա՛ռ ընկալաւ զնա փառաւորութեամբ, եւ յանդիմանեաց զնա ամենայն բարեկամացն իւրոց. եւ ետ նմա պարգեւս, եւ հրամա՛ն ետ զօրացն իւրոց զի հնազա՛նդ լիցին նմա։ 44 Խօսել սկսաւ ընդ Յովնաթանու՝ եւ ասէ. Ընդէ՞ր զայդչափ զօրս կոտորեցեր, զի ո՛չինչ գոյր ՚ի միջի գո՛րծ պատերազմի[5925]։ 45 Արդ արձակեա՛ դու զզօրսդ յիւրաքանչիւր տեղիս, եւ ընտրեա՛ դու ընդ քեզ արս սակաւս որ ընդ քե՛զ հանապազ շրջիցին, եւ ե՛կ դու ընդ իս ՚ի քաղաքն Պտղոմէացւոց, եւ տա՛ց քեզ զնա ՚ի ձեռս, եւ զայլ ամուրս զօրօքն հանդերձ, որպէս ՚ի ձեռն լիցի, եւ ես դարձայց անդրէն. զի վասն ա՛յսորիկ իսկ եկեալ էի[5926]։ 46 Եւ հաւատաց նա ՚ի նա, եւ արա՛ր որպէս հրամայեաց նմա, եւ արձակեաց զզօրսն յիւրաքանչիւր տեղիս յերկիրն Հրէաստանի։ 47 Եւ եթող առ իւր ՚ի նոցանէ իբրեւ արս երիս հազարս։ Դարձեալ եթող ՚ի նոցանէ զերկուս հազարսն յերկրին Գալիլեացւոց. եւ ինքն գնա՛ց ընդ նմա հազարաւ միով։ 48 Եւ իբրեւ եմուտ Յովնաթան ՚ի քաղաքն Պտղոմէացւոց, առին զդրունսն քաղաքացիքն եւ զնա ՚ի ներքս արգելին, եւ հանին ընդ սուր զամենեսին որ ընդ նմա մտեալ էին[5927]։ 49 Եւ արար Տրիփոն զօրս ՚ի վերայ զօրաց նորա որ էին յերկրին Գալիլեացւոց՝ եւ ՚ի դաշտին մեծի, զի երթիցեն սատակեսցեն զամենայն զօրսն Յովնաթանու[5928]։ 50 Նոքա իբրեւ գիտացին թէ նա ՚ի ներքս արգելաւ, եւ ամենեքեան կորեան որ ընդ նմա էին, մխիթարեցին զանձինս, եւ գնացին միագունդ միաբանութեամբ ՚ի մա՛րտ պատերազմի։ 51 Իբրեւ տեսին զօրականքն որ ՚ի վերայ երթեալ էին, թէ սրտի մտօք ՚ի վերայ իւրաքանչիւր ոգւոց մարտնչէին. զանգիտեցին, թողին եւ դարձան[5929]։ 52 Եւ սոքա եկին հասին յերկիրն Հրէաստանի խաղաղութեամբ։ Կո՛ծ առին՝ լացին զՅովնաթան եւ զզօրսն որ ընդ նմա էին, եւ էին յերկիւղի մեծի։ Եւ նստէր ՚ի սուգ ամենայն Իսրայէլ, եւ լային զՅովնաթան։ 53 Սկսա՛ն խնդրել ամենայն հեթանոսք որ շուրջ զնոքօք էին սատակել զնոսա, զի ասէին այսպէս, 54 թէ չի՛ք ոք գլուխ իշխան ՚ի վերայ նոցա, որ տայ ընդ մեզ մարտ պատերազմի. արդ եկա՛յք՝ հասցո՛ւք ՚ի վերայ, ջնջեսցուք զյիշատակ նոցա յերկրէ[5930]։

13
Գլուխ ԺԳ

1 Եւ լուաւ Շմաւոն՝ եթէ ժողովեաց Տրիփոն զօրս բազումս գալ հասանե՛լ ՚ի վերայ երկրին Հրէաստանի սատակել զնոսա. 2 եւ ստուգեաց թէ յահի յերկիւղի մեծի է։ Եւ ինքն եկն ել յԵրուսաղէմ, ժողովեաց եւ նա զժողովուրդսն[5931]. 3 մխիթարեաց զնոսա՝ եւ ասէ. Դուք ինքնին գիտէք որչափ գո՛րծ գործեցաք՝ ե՛ս եւ եղբարք իմ, եւ տուն հօր իմոյ. քանի՛ մարտ պատերազմի մղեցաք, կամ ո՞րչափ նեղութեան համբերաք ՚ի վերայ սրբութեանցն օրինաց եւ քաղաքին[5932]. 4 զի վասն Իսրայէլի՝ եւ ձեր ամենեցուն կորեան եղբարքն ամենայն, եւ ես մնացեալ եմ միայն[5933]։ 5 Եւ արդ քա՛ւ լիցի անխայել ապաշաւել յանձն իմ, յամենայն ժամանակս նեղութեան. արութեամբ ինչ՝ չե՛մ լաւ քան զեղբարսն[5934], 6 բայց սակայն զօրացա՛յց խնդրել զվրէժ զազգի ՚ի վերայ սրբութեանցն օրինաց, ՚ի վերայ կանանց եւ որդւոց. զի աւասիկ ժողովեալ են հեթանոսքն ամենայն, հասանել սատակել զյիշատակս մեր յերկրէ[5935]։ 7 Իբրեւ զայն խօսէր՝ զուարթացուցանէր՝ մխիթարէր զամենայն միտս ժողովրդեանն։ 8 Ետո՛ւն պատասխանի, սկսան խօսել ՚ի ձայն մեծ՝ եւ ասեն. Դո՛ւ ես մեր առաջնորդ փոխանակ Յուդայի եւ Յովնաթանու եղբօր քոյ[5936]. 9 մարտի՛ր զպատերազմ մեր, եւ զամենայն որ ինչ ասիցես՝ հնազա՛նդ լիցուք քեզ։ 10 Եւ ժողովեաց նա զամենայն արս պատերազմի, վաղվաղեաց՝ փութացաւ՝ շինեաց զպարիսպն Երուսաղեմի[5937]։ 11 Եւ արձակեաց նա զՅովնաթան զԱբիսողոմեան զօրօք բազմօք ՚ի քաղաքն Յոպպէացւոց. եւ եհան նա անտի զպահապանսն, եւ ինքն եմո՛ւտ ամրացաւ, եւ պահէր զնա։ 12 Յետ այսորիկ խաղաց գնաց Տրիփոն ՚ի քաղաքէն Պտղոմէացւոց զօրօք բազմօք՝ գա՛լ յերկիրն Հրէաստանի. եւ ածէր ընդ իւր զՅովնաթան ՚ի զգուշութիւն պահպանութեան։ 13 Եւ Շմաւոն բանակեալ էր ՚ի Դիդա յանդիման դաշտին[5938]։ 14 Եւ գիտաց Տրիփոն թէ համբարձաւ Շմաւոն փոխանակ Յովնաթանու եղբօր իւրոյ, եւ պատրաստեալ է նա ՚ի մարտ պատերազմի. արար հրեշտակս՝ եւ արձակեա՛ց առ նա եւ ասէ. 15 Վասն արծաթոյն որ պարտէ՛ր Յովնաթան յարքունիս՝ արգելեալ կայ աստ[5939]. 16 արդ տո՛ւր բերել զարծաթն հարիւր քանքար, եւ երկուս որդիս յորդւոց սորա տո՛ւր ածել առ իս. զի մի՛ յորժամ արձակեսցուք՝ ապստա՛մբ լիցի սա ՚ի մէնջ։ 17 Եւ գիտաց Շմաւոն, եթէ նենգութեամբ խօսի ընդ նմա, ե՛տ տանել զարծաթն եւ զպատանեակսն. գուցէ ինչ թշնամութիւն լինիցի ընդ ժողովրդեանն եւ ընդ նմա[5940]. 18 եւ ասիցեն, թէ ագահեաց յարծաթն՝ եւ չե՛տ տանել զպատանեակսն, եւ այրն կորեաւ։ 19 Ապա ետ տանել զպատանեակսն՝ եւ զհարիւր քանքարն. եւ սակայն ստեաց, եւ ո՛չ արձակեաց զՅովնաթան։ 20 Եւ յետ այսորիկ եկն Տրիփոն ՚ի կողմանս երկրին, շրջել եւ սատակել զնոսա, եւ պատեցին զճանապարհն Ադովրայ։ Եւ Շմաւոն բանակաւ հանդերձ զառաջս ունէր նորա՝ յոր կողմ եւ երթայր առ նա[5941]։ 21 Եւ որք ՚ի միջնաբերդին էին յԵրուսաղէմ. յղեցին առ Տրիփոն հրեշտակս՝ ստիպել զնա, զի եկեսցէ առ նոսա ընդ անապատն, եւ համբա՛րս բերդին արասցէ։ 22 Եւ պատրաստեցաւ Տրիփոն գնդաւն հանդերձ՝ գա՛լ մտանել ՚ի գիշերին յայնմիկ. եւ ձիւնաբեր եղեւ յոյժ, վասն այնորիկ ո՛չ կարաց մտանել. չու արար եկն ՚ի կողմանս Գաղաադու[5942]։ 23 Իբրեւ մերձեցաւ նա ՚ի Բասկանա՝ ա՛նդ սպան զՅովնաթան, եւ անդէ՛ն թաղեցաւ[5943]։ 24 Դարձաւ անտի Տրիփոն եւ եկն յաշխարհ իւր։ 25 Եւ առաքեաց Շմաւոն՝ բարձ անտի զոսկերսն Յովնաթանու եղբօր իւրոյ. եւ բերին թաղեցին զնա ՚ի Մովդիիմ ՚ի քաղաքն հարց իւրոց[5944]։ 26 Կո՛ծ եդին, լացի՛ն զնա ամենայն Իսրայէլ, եւ սո՛ւգ առին աւուրս բազումս։ 27 Եւ ա՛նդ շինեաց շինուած ՚ի վերայ գերեզմանի հօր իւրոյ եւ եղբարց իւրոց. եւ բարձրացոյց զնա գո՛րծ քարկռի քարկոփ շուրջանակի[5945]. 28 եւ կանգնեաց ՚ի վերայ նորա բրգունս դէմ ընդդէմ. եւ կացոյց անդ երիս վառեալս՝ հօրն եւ եղբարցն դէմ ընդդէմ[5946]։ 29 Սեամբք բարձրութեան վանդակապատ. եւ արար իւր անուն յաւիտենից։ Եւ եդ զկողիւք վանդակին գո՛րծ քանդակի նաւա՛ց նմանութեան. զի երեւելի կացցեն որ անցանեն ընդ ծով նաւօք[5947], 30 առ շիրմօքն զոր արարին ՚ի Մովդիիմ մինչեւ յօրս յայս[5948]։

ԻԷ 31 Եւ Տրիփոն գնայր նենգութեամբ ընդ արքայի Անտիոքայ մանկան. սպան զնա, 32 եւ թագաւորեաց ընդ նորա. եւ թագ ա՛ռ նա զԱսիացւոց, եւ արար համարս մեծամեծս յերկրի։ 33 Եւ շինեա՛ց Շմաւոն զամուրսն Հրէաստանի, բարձրացո՛յց պարսպօք, եւ կանգնեաց զաշտարակս, դրամբք եւ նգօք հաստատեաց. եւ պնդեաց զամուրսն համբարօք[5949]։ 34 Եւ կոչեաց Շմաւոն արս ընտիրս, եւ առաքեաց առ Դեմետր, զի արասցէ թողութիւն երկրին. զի ամենայն գործքն Տրիփոնեայ յափշտակութիւնք էին։ 35 Եւ առաքեաց Դեմետր թագաւոր՝ ըստ բանիցս ըստ այսոցիկ պատասխանի ետ նմա, եւ գրեաց հրովարտակս ըստ օրինակիս ըստ այսմիկ։ 36 Դեմետր արքայ՝ առ Շմաւոն քահանայապէտ՝ առ բարեկամ թագաւորաց, եւ առ ամենայն ծերակոյտ ազգիդ Հրէից ողջո՛յն։ 37 Պսա՛կդ ոսկի՝ եւ զօրհնութիւնդ որ ետուք բերել մեզ՝ ընկալա՛ք, եւ պատրա՛ստ եմք առնել խաղաղութիւն մեծ. եւ գրել առ իշխանս հարկահանաց, զի թողցին ձեզ պարտիքն[5950]։ 38 Եւ զոր միանգամ հաստատեցաք առ ձեզ՝ հաստատո՛ւն կացցէ. եւ ամուրքդ զոր շինէք՝ այդ ձե՛զ իսկ լիցի[5951]։ 39 Եւ թողեալ լիցի ՚ի մէնջ ձեզ մեղք կամա՛յ եւ ակամայ մինչեւ յայսօր ժամանակի։ Եւ զպսակն որ պարտիք՝ եւ ինչ ա՛յլինչ որ մաքս ելանէ յԵրուսաղեմէ՝ այլ մի՛ ելցէ[5952]։ 40 Եւ թէ ոք պիտանի՛ք իցեն ձեր, եւ արժանի՛ իցեն ՚ի մեր գիր մտանել՝ մտցե՛ն համարձակ։ Եւ եղիցի մեզ ընդ ձեզ խաղաղութիւն[5953]։ 41 Յամին հարիւրորդի եւթանասներորդի, բարձա՛ւ լուծն հեթանոսաց յԻսրայէլեան տոհմէ անտի։ 42 Եւ սկսաւ ժողովուրդն գրել ՚ի մատեանս իւրեանց, եւ ՚ի կտակս վաճառաց իւրեանց։ Յամին առաջնորդի յամս Շմաւոնի մեծի քահանայապետի՝ եւ առաջնորդ զօրավար ազգին Հրէից[5954]։ 43 Յաւուրսն յայնոսիկ պատեաց նա զքաղաքն Գազացւոց, եւ պաշարեաց զնա զօրօք, եւ արար անդ մենքենայս եւ մատոյց ՚ի պարիսպ անդր, եւ կործանեաց աշտարակ մի։ 44 Եւ ելին ՚ի մենքենայէ անտի՝ եւ յարձակեցան ՚ի ներքս ՚ի քաղաքն, եւ եղեւ խռովութիւն յոյժ ՚ի քաղաքի անդ։ 45 Եւ դիմեցին առ հասարակ քաղաքացիքն կանամբք եւ մանկտւովք հանդերձ, ճի՛չ առեալ եւ զօձիս պատառեալ՝ եւ զաղաղակ բարձեալ կարդային առ Շմաւոն. 46 եւ աղաչէին ձե՛ռն տալ նոցա. զի մի՛ դատեսցեն զնոսա ըստ չարութեան նոցա. այլ ըստ ողորմութեան իւրում գթասցի ՚ի վերայ նոցա[5955]։ 47 Եւ կակղացաւ Շմաւոն, եւ ցածոյց զպատերազմն. եւ հրամայեաց հանել զնոսա արտաքս քան զքաղաքն։ Եւ սրբեցին զապարանսն յամենայն աղտեղութենէ պղծութեան կռո՛ց նոցա. եւ ապա եկն եմուտ ՚ի ներքս ցնծութեամբ եւ օրհնութեամբ։ 48 Եւ սրբեաց ՚ի նմանէ զամենայն պղծութիւնս, եւ բնակեցոյց ՚ի նմա արս որ զօրէնսն պահիցեն. ամրացոյց եւս զնա. եւ շինեա՛ց ՚ի նմա բիւրազգի՛ գործած ապարանից[5956]։ 49 Իսկ որ ՚ի միջնաբերդին էին յԵրուսաղէմ, արգելեալ նեղեալ պաշարեալ կային. զի ո՛չ էր նոցա՝ ո՛չ ել եւ ո՛չ մուտ, եւ ո՛չ գին եւ ո՛չ վաճառ, եւ նեղեալ սովամահէին. եւ բազումք ՚ի նոցանէ սատակեցան[5957]։ 50 Աղաղակեցին առ Շմաւոն, աղաչէին կա՛լ առաջի նորա։ Նա ե՛տ նոցա՝ ձեռն, եւ եհան զնոսա անտի. եւ սրբեաց նա զմիջնաբերդն յամենայն պղծութեանց նոցա[5958]. 51 եւ եկն եմուտ նա անդր ՚ի քսաներորդ ամսոյն յերկրորդում ամսեանն. յամին հարիւրորդի եւթանասներորդի մտանէր անդր՝ օրհնութեամբ գոհութեամբ, ոստովք արմաւենեօք. ՚ի ցնծութիւն փողոյ եւ սրընգի. զի խորտակեցաւ մեծ թշնամի ՚ի տանէն Իսրայէլի[5959]։ 52 Եւ հրամա՛ն ետ նա առնել զտօնն զայն ամի ամի ըստ աւուրն ըստ այնմիկ՝ ուրախութեամբ եւ ցնծութեամբ։ 53 Ամրացոյց նա զլեառն տաճարին առ միջնաբերդաւն. եւ բնակեալ էր ինքն ՚ի ներքս սեպհական գնդաւն հանդերձ։ 54 Եւ ետես Շմաւոն զՅովնաթան զորդի իւր, եթէ ա՛յր կատարեալ եւ ՚ի չա՛փ հասեալ է, առ՝ կացոյց զնա իշխան զօրավար առաջնորդ ՚ի վերայ ամենայն զօրացն. եւ կացոյց զնա ՚ի կողմանս Գազարայ։

14
Գլուխ ԺԴ

ԻԸ 1 Յամին հարիւրորդի եւթանասներորդի երկրորդի, զօրաժողո՛վ լինէր Դեմետր արքայ, եւ անցանէր ՚ի կողմանս Մարացն եւ Պարթեւացն ՚ի խնդրել իւր անտի թիկունս. զի եկեսցէ տացէ՛ մարտ պատերազմի ընդ Տրիփոնեայ[5960]։ 2 Իբրեւ զա՛յն լսէր Արշակ արքայ Պարսից եւ Պարթեւաց՝ թէ եկն եմուտ Դեմետր ՚ի սահմանս աշխարհի նորա, արձակեա՛ց նա մի յիշխանաց իւրոց՝ երթալ ձերբակա՛լ առնել զնա։ 3 Գնա՛ց նա՝ եհար սատակեաց զզօրսն Դեմետրայ, եւ արար զնա ձերբակալ. ե՛կն ած՝ կալա՛ւ զԴեմետր առաջի Արշակայ. եւ հրամայեաց կապել զնա ՚ի կապանս ոստիկանս եւ դնել զնա ՚ի բանտի[5961]։ 4 Եւ դադարեաց ՚ի խաղաղութեան երկիրն զամենայն աւուրս Շմաւոնի, եւ յաւելոյր բարիս ՚ի բարեաց վերայ ազգին իւրեանց. տիրէ՛ր նա ՚ի վերայ գաւառացն[5962]. 7 եւ ժողովէր զգերիս բազումս. տիրէ՛ր ՚ի վերայ կողմանցն Գազիրոնայ՝ եւ Բեթսովրայ, եւ ակառանց[5963]։ 8 Եւ գործէին զերկիր իւրեանց խաղաղութեամբ. եւ երկիրն տա՛յր զպտուղ իւր, եւ ամենայն փայտ ծառատունկ տա՛յր զբեր իւր առատութեամբ։ 9 Ծերք ՚ի հրապարակս նստէին, ճա՛ռս արկեալ զբանից բարութենէ ընդ միմեանս խորհէին։ Երիտասարդք զփառս զգեցեալ՝ զարդարեալ ՚ի զարդ պատերազմի[5964]։ 10 Զքաղաքս պնդէին համբարօք, եւ զանձինս պատրաստէին ՚ի պատրաստութիւն զարդու ամրութեան զինու. մինչեւ երթայր անուն փառաւորութեան նորա մինչեւ ՚ի ծագս երկրի[5965]։ 11 Եւ առնէր խաղաղութիւն։ Եւ ցնծայր Իսրայէլ յուրախութիւն մեծ. 12 Եւ նստէին իւրաքանչիւր ընդ այգւով իւրեանց եւ ընդ թզենեաւ իւրեանց, եւ ո՛չ ոք զարհուրեցուցանէր զնոսա[5966]։ 13 Եւ պակասեցին ամենեքեան որ մարտնչէին ընդ նոսա՝ յերկրէ. եւ թագաւորքն խորտակեցան յաւուրս իւրեանց։ 14 Եւ նա հաստատեաց զօրացոյց զխոնարհս ժողովրդեանն, խնդրէր զվրէժն օրինացն. եւ զամենայն չարս եւ զանօրէնս ջնջեաց յերկրէ[5967]։ 15 Փառաւորեցո՛յց զսրբութիւնս, եւ բազմացոյց զսպաս սրբութեանն։

ԻԹ 16 Լո՛ւ եղեւ ՚ի Հռովմայեցւոց քաղաք, եւ մինչեւ ՚ի կողմանս Սպարտացւոց, եթէ մեռա՛ւ Յովնաթան. եւ տրտմեցա՛ն յոյժ[5968]։ 17 Այլ իբրեւ լուան եթէ Շմաւոն եղբայր նորա կա՛յ ՚ի գլուխ քահանայութեան ընդ նորա, եւ տիրեալ հաստատեալ ունի զգաւառս եւ զքաղաքս որ ՚ի նոսայն էին[5969]։ 18 Հրեշտա՛կս արարին, եւ հրովարտակս գրեցին ՚ի տախտակս պղնձիս, նորոգել զհին բարեկամութիւնն զոր ուխտեցին հաստատեցին առ Յուդա՝ եւ առ Յովնաթան եղբայր նորա։ 19 Եւ իբրեւ բերին՝ ընթերցան առաջի ժողովրդոցն Երուսաղեմի։ Եւ ա՛յս պատճէն հրովարտակացն զոր առաքեցին Սպարտիացիք. 20 Սպարտիացւոց իշխանք եւ առաջնորդք՝ մեծաւ քաղաքաւն հանդերձ, առ Շմաւոն մեծ քահանայ՝ եւ առ ծերակոյտդ Իսրայէլացւոց՝ եւ առ քահանայս, եւ առ ամենայն գունդդ Հրէից եղբարս մեր՝ ողջո՛յն։ 21 Հրեշտակք որ արձակեցան ՚ի ձէնջ առ մեզ, պատմեցին մեզ վասն փառաց եւ պատուի ձերոյ. եւ ուրա՛խ եղեաք ՚ի գալստեան դոցա[5970]։ 22 Եւ գրեցաք մեք զպատգամս ձեր ՚ի մատեանս խորհրդոց գնդի մերոյ՝ օրինակ զայս. Նումենիոս զԱնտիոքեան, եւ Անտիպատրոս Յասոնեան հրեշտակք Հրէից, որ եկին առ մեզ նորոգել զբարեկամութիւնն ընդ ազգի մերում[5971]։ 23 Եւ հաճո՛յ թուեցաւ ամենայն Սպարտացւոց ընդունե՛լ զարսն մեծաւ փառօք, եւ զպատճէն բանից նոցա դնել ՚ի տեղի յերեւելի ՚ի մատեանս խորհրդոց գնդի Սպարտիացւոց։ Եւ պատասխանի՛ արարին հրովարտակացն առ Շմաւոն մեծ քահանայ։ 24 Դարձեալ յետ այսց ժամանակաց, Շմաւոն հրեշտա՛կս առնէր անդրէն ՚ի Հռոմ մեծաւ պատարագաւ, եւ ոսկւով վահանաւ ՚ի հազար քանքարէ. զի երթիցէ հաստատեսցէ զառաջին բարեկամութիւնն եւ թիկունս։ 25 Իբրեւ լուան զայն գունդն Հռոմայեցւոց, սկսան խորհե՛լ եւ ասել. Իսկ արդ զի՞նչ երախտեաց երախտիս դարձուսցուք Շմաւոնի՝ եւ որդւոց նորա. 26 զի հաստատեաց նա եւ եղբարք իւր եւ տուն հօր իւրոյ զայն որ առ մեզ բարեկամութիւն. հարկանելով եհա՛ր զթշնամիս իւր. եւ հաստատելով հաստատեա՛ց զմեզ ընդ իւր ՚ի բարեկամս եւ ՚ի թիկունս։ Եւ հաստատեցին նմա ազատութիւն, եւ գրեցին զայս ՚ի տախտակս պղնձիս։ Եւ կանգնեցին նմա արձա՛ն ՚ի լերինն Սիոն[5972]։ 27 Եւ ա՛յս պատճէն գրոյն զոր գրեցին. Յամին հարիւրորդի եւթանասներորդի, որ օր ութուտասն էր ամսոյն, ՚ի վերայ ամին երրորդի առ քահանայապետութեամբն Շմաւոնի, ՚ի Սամարէք[5973]՝ 28 առաջի մեծաց ժողովրդոց՝ քահանայից՝ ժողովրդեան՝ իշխանաց՝ ազգաց՝ եւ ծերակոյտ գաւառաց բազմաց։ Ա՛զդ եղեւ մեզ՝ քանզի բազում մարտք պատերազմի մղեցան յերկրի անդ[5974]։ 29 Այլ Շմաւոն որդի Մատաթեայ քահանայապետի որդւոցն Յովարիմ, եղբարբքն հանդերձ ե՛դ զգլուխ իւր ՚ի կշիռս, եւ ետ զանձն իւր ՚ի ճգնութիւն մարտի պատերազմի. դիմակա՛լ եղեւ թշնամեաց ազգի նոցա, զի սրբութիւնքն իւրեանց եւ օրէնքն մի՛ պղծեսցին. եւ փառօք մեծօք փառաւորեաց զազգս նոցա[5975]։ 30 Եւ ժողովեաց Յովնաթան զազգսն նոցա, եւ եղեւ նոցա քահանայապետ, հանգեաւ նա՝ եւ ժողովեցաւ առ հարս իւր։ 31 Եւ կամեցան թշնամիք նոցա հասանե՛լ ՚ի վերայ երկրի նոցա, եւ ձգել զձեռս իւրեանց ՚ի սրբութիւնս նոցա։ 32 Յայնմ ժամանակի յարեա՛ւ Շմաւոն, եւ ետ մա՛րտ պատերազմի ՚ի վերայ ազգին իւրեանց, եւ ծախեաց նա գանձս բազումս յիւրմէ եւ արար նա հանդերձս զինու զարդու արանցն պատերազմողաց ազգին իւրում, եւ կուտեաց նա համբարս եւ թոշակս զօրականին։ 33 Եւ ամրացոյց զքաղաքսն Հրէաստանի։ ԶԲեթսովրա՝ որ ՚ի սահմանս Հրէաստանի էր, ուր հանդերձեալ դներ զզէնն ամենայն՝ զէ՛ն եւ զա՛րդ առաջին զօրաց թշնամեաց նոցա. եւ կացոյց նա անդ արս Հրէաստանեայս պահապանս։ 34 Եւ զքաղաքսն Յոպպէացւոց ամրացոյց՝ որ ՚ի վերայ ծովուն էր. եւ զԳազարայ՝ որ ՚ի վերայ սահմանաց Ազովտա՛յ էր, զոր յառաջ թշնամիքն ունէին. եւ բնակեցոյց անդ արս Հրէաստանեայս, եւ որինչ միանգամ պէտք էին իւրեանց՝ հաստատութեամբ յօրինեաց զնոսա[5976]։ 35 Իբրեւ զայս ամենայն զգործս տեսին Շմաւոնի ժողովուրդքն, եւ զփառսն զոր խորհէ՛ր ՚ի վերայ ազգին, եւ կացուցին զնա իշխան քահանայապետ՝ զի զայս ամենայն արարեալ էր նորա նոցա. եւ զարդարութիւնն եւ զհաւատն զոր պահէր նա ՚ի վերայ ազգին իւրոյ, եւ խնդրէր նա յամենայն հանգամանս բարձրացուցանե՛լ զժողովուրդ իւր[5977]։ 36 Եւ յաւուրս նորա աջողեցաւ ՚ի ձեռս նորա ջնջե՛լ հեթանոսացն յերկրէ նորա, այնոցիկ որ ՚ի միջնաբերդին էին յԵրուսաղէմ. ելանէին մտանէին եւ պղծէին յոյժ շուրջ զսրբութեամբն, եւ հարուածք մեծամեծք լինէին ՚ի սրբութեան անդ, արգե՛լ զնոսա եւ ջնջեաց զնոսա[5978]։ 37 Նստո՛յց եւ ամրացոյց անդ պահապանս վասն զգուշութեան երկրին եւ քաղաքին, եւ բարձրացո՛յց զնա։ 38 Սակայն եւ Դեմետր արքայ բարձրացոյց զքահանայապետութիւն նորա. 39 վասն այսր ամենայնի ընդ բո՛ւն բարեկամս փառաւորեաց զնա ՚ի փառս մեծութեան։ 40 Զի լո՛ւ եղեւ նմա եթէ անուանեալ կոչին Հրէայքն բարեկամք Հռոմայեցւոց, եղբարք եւ թիկունք եւ նիզակակիցք. եւ զի ընկալան զհրեշտակսն Շմաւոնի փառաւորութեամբ։ 41 Զի Հրէայքն ինքեանք եւ քահանայքն հաճեցան, յա՛նձն առին՝ իշխան քահանայապետ կացուցանել զնա յաւիտեանս ժամանակի. մինչեւ կանգնեսցի մարգարէ հաւատարիմ. 42 զի լիցի նոցա զօրավար յառաջնորդութեան. եւ զի փո՛յթ լիցի նմա վասն սրբոցն. եւ կացուցանել ՚ի նորա ձեռանէ ՚ի վերայ գործոց նոցա, ՚ի վերայ գաւառաց նոցա, ՚ի վերայ զինու զարդու նոցա, եւ ՚ի վերայ ամրոցաց նոցա[5979]։ 43 Վասն զի փո՛յթ լիցի նմա վասն սրբոցն. եւ հնազանդեսցին նոցա ամենայն ազգք, եւ յանուն նորա կնքիցին ամենայն մուրհակք աշխարհի։ Զի իշխա՛ն լիցի արկանել ծիրանիս, եւ զարդարել ոսկւով։ 44 Եւ մի՛ ոք իշխեսցէ ՚ի ժողովրդոց անտի կամ ՚ի քահանայից ընդդէ՛մ դառնալ հրամանաց նորա, եւ կամ ժողովել ժողովս յերկրի նորա առանց նորա. եւ կամ զգենուլ ծիրանիս, կամ արկանել շիգղ ոսկի[5980]։ 45 Զի եթէ ոք մի ինչ յայսցանէ անցցէ եւ կամ անարգեսցէ՝ մահապա՛րտ լիցի։ 46 Եւ հաճո՛յ թուեցաւ ՚ի ժողովրդեանն առնել Շմաւոնի ըստ բանիցս այսոցիկ[5981]։ 47 Ա՛ռ յանձն Շմաւոն, եւ հաճեցաւ կա՛լ ՚ի գլուխ քահանայապետութեան. լինել սպարապետ զօրավար՝ գնդին Հրէաստանի, եւ կալ գլո՛ւխ քահանայից, եւ առաջնորդել ամենեցուն։ 48 Եւ զգիրս զայս գրել ՚ի տախտակս պղնձիս, եւ հրամայեցին դնել յամրի ՚ի նշանաւոր եւ յերեւելի՛ տեղւոջ ՚ի մէջ սրբութեանցն. 49 եւ զպատճէնս նոցա դնե՛լ ՚ի գանձ. զի Շմաւոն եւ որդիք նորա զայն առ ի՛ւր ունիցին հանապազ[5982]։

15
Գլուխ ԺԵ

Լ 1 Եւ առաքեաց Անտիոքոս որդի Դեմետրեայ արքայի՝ հրովարտակս ՚ի կղզեա՛ց անտի առ Շմաւոն քահանայապետ՝ եւ կուսակալ ազգին Հրէից՝ եւ առ ամենայն ազգս նորա[5983]. 2 եւ էին հրովարտակքն օրինակ զայս. Արքայ Անտիոքոս՝ առ Շմաւոն մեծ քահանայապետ՝ եւ առ կուսակալ ազգին Հրէից՝ ողջո՛յն[5984]։ 3 Քանզի ոմանք անօրէնք եկին՝ բո՛ւռն եղեն արքայութեան հարցն իմոց. եւ արդ՝ ես ա՛ւասիկ ՚ի խնդիր եմ անդրէն շինել կանգնե՛լ հաստատել զնոյն արքայութիւն որպէս էր զառաջինն։ Արդ ես՝ զօրաժողո՛վ եմ զօրօք բազմօք՝ պատրաստեալ նաւս պատերազմի[5985], 4 ելանել խնդրել զվրէժ հարցն իմոց յազգաց վնասակարաց երկրին մերոյ, եւ որ աւերեցին զքաղաքսն մեր զմեծամեծս։ 5 Արդ հաստատեալ իմ զքեզ, զամենայն ուխտ հարկին զոր թողին ձեզ թագաւորքն առաջինք, եւ որ ինչ այլինչ հա՛ս օրէն հարկի իցէ՝ թողեա՛լ լիցի քեզ[5986]։ 6 Եւ հրաման եւս տուաք, զի իշխա՛ն լիցիս հատանել առանձինն դահեկան յաշխարհի քում[5987]. 7 եւ Երուսաղէմ։ Եւ սրբութիւնդ ազա՛տ լիցին յամենայնէ. եւ զէնդ եւ զարդդ զոր գործեցեր, եւ զամուրսդ որ ամրացուցեր՝ քե՛զ լիցին այդ։ 8 Եւ ամենայն պարտք արքունի, հասք եւ օրէնք որ այտի գային՝ քե՛զ լիցին յայսմ հետէ մինչեւ յաւիտեանս ժամանակաց։ 9 Այլ իբրեւ հասցուք ՚ի տէրութիւն մեր, փառաւորեսցուք զքեզ եւ զազգդ քո, եւ զտաճարդ ՚ի փառս մեծութեան. զի յայտնի լիցին փառքն ձեր ընդ ամենայն երկիր։ 10 Յամին հարիւրորդի եւթանասներորդի չորրորդի՝ եկն եհաս Անտիոքոս յերկիրն հարց իւրոց։ Ժողովեցան առ նա ամենայն զօրք, եւ սակաւք ինչ մնացին առ Տրիփոնեայ։ 11 Եւ հալածեաց զնա Անտիոքոս, եւ ած արկ զնա ՚ի Դովրա ծովեզերեայց[5988]. 12 եւ թողին զնա ամենայն զօրքն. եւ իբրեւ տեսին զչարիսն որ անցին ընդ նա։ 13 Անտիոքոս եկն բանակեցաւ շուրջ զԴովրաւ երկոտասան հազարաւ՝ մարտիկ պատերազմօղ արամբ, եւ ութ հազար հեծեալ սպառազինաւ[5989]. 14 եւ զծովակողմն փակեաց նաւօք. եւ ՚ի նե՛ղ արկ զքաղաքն ՚ի ծովէ եւ ՚ի ցամաք կուսէ. եւ ո՛չ զոք թողուին ելանել[5990]։

ԼԱ 15 Եւ եկն Նումէնիոս եւ որ ընդ նմա էին, բերին հրովարտակս ՚ի Հռովմ քաղաքէ առ թագաւորս երկրին, յորս գրեալ էր այսպէս[5991]. 16 Ղեւկիոս հիւպատոս Հռոմայեցւոց՝ առ արքայ Պտղոմէոս ողջոյն[5992]։ 17 Ծերքդ ՚ի Հրէաստանէ եկին առ մեզ նորոգել զառաջին սէր բարեկամութեան, նիզակակիցս եւ թիկունս մեզ. զորս արձակեալ առ մեզ Շմաւոնի քահանայապետի՝ եւ գնդին Հրէից. 18 բերին մեզ վահան ոսկի ՚ի հինգ հազար քանքարէ[5993]։ 19 Վասն այսորիկ հաճո՛յ թուեցաւ մեզ գրել առ թագաւորս երկրիդ՝ եւ ամենայն ազգացդ, զի մի՛ ոք ինչ յոռի խորհիցի ՚ի վերայ նոցա. եւ մի՛ տայցեն մա՛րտ պատերազմի ընդ քաղաքս դոցա՝ եւ ընդ երկրի. զի մի՛ դոքա ընկեր լիցին մարտի թշնամեաց[5994]։ 20 Հաճո՛յ թուեցաւ մեզ առնուլ զվահանն ՚ի դոցանէ։ 21 Արդ եթէ իցեն ոք արք անօրէնք փախուցեալք յերկրէ նոցա՝ ՚ի ձե՛ռս տաջիք Շմաւոնի քահանայապետի. զի խնդրե՛լ մարթասցէ զվրէժ ըստ օրինացն իւրեանց[5995]։ 22 Եւ ա՛յսպէս գրէր առ Դեմետր արքայ, եւ առ Աթաղա, եւ առ Արիարէթ, եւ առ Արշակ։ 23 Յամենայն գաւառս՝ որ ինչ բարւոք թուիցի Սպարտիացւոց, եւ ՚ի Դեղոս, եւ ՚ի Միդովնա, եւ ՚ի Սիկիովնա, եւ ՚ի Կարադա, եւ ՚ի Սամոն, եւ ՚ի Պամփիլա, եւ ՚ի Ղիդիա, եւ ՚ի յԱղիկառնակոս, եւ ՚ի Ռոդոն, եւ ՚ի Փասեղ՚իդա, եւ ՚ի Սիդէն, եւ ՚ի Սարադոն, եւ ՚ի Պորտւնիա, եւ ՚ի Կնիդոս, եւ ՚ի Կիւպրոս, եւ ՚ի Կիւրէն[5996]։ 24 Եւ ՚ի պատճէն հրովարտակացն գրեցին առ Շմաւոն քահանայապետ[5997]։

ԼԲ 25 Եւ Անտիոքոս արքայ եկն պաշարեաց զԴովրա. եւ ՚ի վաղիւ անդր մատուցանէր առ նա մենքենայս, եւ ձե՛ռն արկանէ ՚ի նա. եւ ՚ի ներքս արգելեալ պաշարեալ պահէր զՏրիփոն, եւ ո՛չ ել ումեք գոյր ՚ի ներքուստ արտաքս՝ եւ ո՛չ մուտ արտաքուստ ՚ի ներքս[5998]։ 26 Եւ յղեաց Շմաւոն ՚ի թիկունս նմա արս ընտիրս մարտիկ պատերազմօղս՝ երկու հազար սպառազէնս, եւ պատարագս հանդերձեալս յոյժ՝ ոսկի եւ արծաթ[5999]։ 27 Այլ անարգեաց զամենայն բանսն որ ուխտեաց նմա, եւ օտարանա՛յր ՚ի նմանէ[6000]։ 28 Եւ առաքեաց նա զԱթենոբիոս՝ մի ՚ի բարեկամաց իւրոց, խօ՛սս ՚ի մէջ առնել ընդ նմա՝ եւ ասել. Դուք իշխեալ զօրացեալ ունի՛ք զքաղաքս թագաւորութեան իմոյ. զքաղաքն Յոպպէացւոց, եւ Գազարացւոց, եւ զմիջնաբերդն Երուսաղեմի[6001]։ 29 Զսահմանս նոցա աւերեցէք դուք, եւ հարուածս մեծամեծս հասուցէք ՚ի վերայ երկրին նոցա, տիրեցէք դուք կողմանցն բազմաց, եւ գաւառս բազումս հատէք զիմոյ տէրութեան[6002]։ 30 Արդ տո՛ւք ՚ի դուրս զքաղաքս եւ զգաւառս եւ զկողմանս, եւ զհարկս նոցուն. եւ որ ինչ միանգամ բռնութեամբ կալեալ է ձեր ՚ի մէնջ արտաքոյ սահմանացն Հրէաստանի։ 31 Ապա թէ ոչ՝ տո՛ւք փոխանակ այնորիկ հինգ հարիւր քանքար արծաթոյ, եւ զխափանած հարկաց քաղաքացն, որ ցայսօր խափանեցէք՝ ա՛յլ հինգ հազար քանքար։ Ապա թէ ոչ՝ եկեսցո՛ւք հարցուք վանեսցո՛ւք զերկիրն սատակեսցուք[6003]։ 32 Եւ իբրեւ ե՛կն Աթենոբիոս բարեկա՛մ արքայի յԵրուսաղէմ, ետես զփառսն Շմաւոնի, եւ զսպաս զոսկւոյ եւ զարծաթոյ, եւ զհանդերձս պատրաստութեան զօրաց բազմաց, յո՛տն կայր առաջի նորա, եւ շքո՛վ տայր զպատգամ թագաւորին[6004]։ 33 Պատասխանի ետ նմա Շմաւոն՝ եւ ասէ. Ո՛չ յերկիր օտար ուրուք մտեալ եմք, եւ ո՛չ ՚ի բաժին յուրուք տարապարտուց ձեռն բռնութեամբ մխեալ է. զվիճակս ժառանգութեան հարցն մերոց վտարանդի լեալ յանպարտ թշնամեաց տարապարտուց[6005], 34 քաջութեամբ ժամանա՛կ գտեալ խնդրեցաք։ 35 Այլ վասն Յոպպէացւոց քաղաքին, եւ Գազարայ զոր դուքն խնդրէք, վնաս բազո՛ւմ գործեցին ՚ի մէջ աշխարհին մերոյ, վրէ՛ժ խնդրեցաք. վասն այնորիկ տուժեսցուք հարիւր քանքար։ Եւ ո՛չ ետ նմա բանիցն պատասխանի[6006]. 36 եւ դարձաւ բարկութեամբ առ թագաւորն, եւ պատմեաց նմա զփառսն Շմաւոնի, եւ զամենայն պատրաստութիւն զոր ետես սպասուց նորա։ Եւ բարկացոյց յոյժ զթագաւորն։ 37 Եւ Տրիփոն փախեաւ յՈրթոսիա։ 38 Եւ թագաւորն գումարեաց զԿենդէբոս ծովեզերեա՛յց սպարապետն, եւ զօրս բազումս հեծեալս եւ հետեւակս ընդ նմա. 39 պատուէ՛ր ետ նմա զի բնակեսցէ դէմ յանդիման Հրէաստանի. եւ շինեսցեն զամուրսն ՚ի պատրաստութիւն մարտի պատերազմի ընդ զօրսն Իսրայէլացւոց։ Եւ ինքն թագաւորն զհե՛տ էր Տրիփոնեայ[6007]։ 40 Խաղաց գնաց Կենդէբոս, եկն եհաս ՚ի կողմանսն Յամնեայ, եւ սկսաւ գրգռել զզօրսն, եւ մխել ՚ի Հրէաստան, գերել եւ սպանանել։ Եւ շինեաց նա զԿեդրոն[6008], 41 եւ գումարեաց անդ հեծելազօրս բազումս, զի մխեսցին ՚ի Հրէաստան, եւ պաշարեսցեն զճանապարհս նոցա որպէս հրամա՛ն ետ թագաւորն։

16
Գլուխ ԺԶ

1 Եւ ել Յովհան ՚ի Գազարայ, եւ եկն պատմեաց Շմաւոնի հօր իւրում. որպէս եւ գնայր Կենդէբոս։ 2 Եւ կոչեաց Շմաւոն զերկոսին որդիսն զՅուդայ եւ զՅովհան, եւ ասէ ցնոսա. Ե՛ս եւ եղբարք իմ եւ տուն հօր իմոյ՝ մա՛րտ պատերազմի տուաք ընդ թշնամիսն Իսրայէլացւոց, ՚ի մանկութենէ մերմէ մինչեւ ցայսօր ժամանակի, եւ աջողեցան գործքն ամենայն ՚ի ձեռս մեր, փրկել զբազումս զազգսդ Իսրայէլացւոց[6009]։ 3 Բայց արդ ծերացայ, եւ դուք հերի՛ք էք յամս իմ, փոխանակ իմ եւ եղբօր իմոյ. արդ ելէ՛ք մարտերո՛ւք ՚ի վերայ ազգիդ մերոյ. եւ զօրութիւն օգնութեանց յերկնից եղիցի ընդ ձեզ[6010]։ 4 Եւ ընտրեաց նա յաշխարհէ անտի իբրեւ քսան հազար հեծեալ սպառազէն, եւ խաղաց ՚ի վերայ Կենդեբեայ[6011]։ 5 Եւ եկին ագան ա՛յն օր ՚ի Մովդիիմ. ընդ առաւօտն կանխեալ՝ լինէին դաշտամուխ։ Ա՛նդ տեսանէին զօրս բազումս հեծեալս եւ հետեւակս, որ գային ընդդէմ նորա. եւ հեղեղա՛տ մի էր ՚ի մէջ երկոցուն[6012]։ 6 Եւ ճակատեցաւ յանդիման նոցա ինքն եւ զօրքն։ Իբրեւ հայեցաւ ետես զզօրսն թէ դանդաղեցան անցանել ընդ հեղեղատն, յառաջ՝ ի՛նքն նահատակեցաւ, հա՛պա՝ զօրքն միագունդ զկնի՛ փողեցան[6013]։ 7 Եւ բաժանեա՛ց յերկուս գունդս զհեծելազօրն ՚ի մէջ հետեւակացն. եւ էր հեծելազօրն կարի յոյժ։ 8 Փո՛ղ հարին՝ խրախո՛յս բարձին, ՚ի վերայ յարձակեցան. ՚ի պարտութի՛ւն մատնեցաւ Կենդէբոս. եւ անկաւ ՚ի նոցանէ յաւուր յայնմիկ վիրաւորք բազումք։ Եւ որ մնացեալ էին փախստեա՛յ անկանէին յամուրսն[6014]։ 9 Յաւուր յայնմիկ խո՛ց մնայր Յուդա. բայց Յովհան զհե՛տ լինէր փախստեայցն, մինչ ածէր արկանէր զնոսա ՚ի կողմանս Կեդրոնայ զոր շինեաց[6015]։ 10 Եւ մեկնեցին նոքա ընդ բրգունսն ՚ի կողմանսն Ազովտայ։ Եւ հրձիգ արար զնոսա. յայնմ ամրի այրեցան արք ՚ի հրոյ իբրեւ երկու հազար։ Եւ ինքն դարձաւ ՚ի կողմանս Հրէաստանի խաղաղութեամբ[6016]։

ԼԳ 11 Եւ Պտղոմէոս Աբբուբեանց՝ է՛ր կացուցեալ ՚ի կողմանցն դաշտին յԵրեքով. եւ ունէ՛ր նա արծաթ եւ ոսկի յոյժ[6017]. 12 զի էր նա փեսայ քահանայապետին։ 13 Եւ հպարտացաւ ՚ի սիրտ իւր, մեծամտեաց ՚ի խորհուրդս իւր, եւ կամէր տիրե՛լ ՚ի վերայ կողմանցն գաւառին. եւ խորհուրդ խորհէր նենգութեամբ ՚ի վերայ Շմաւոնի եւ որդւոց նորա, ջնջե՛լ զնոսա ՚ի միջոյ[6018]։ 14 Եւ Շմաւոն շրջէր ՚ի կողմանս գաւառացն. խնամէ՛ր եւ տեսանէր զպէտս նոցա. եւ եկն էջ յԵրեքով, ի՛նքն եւ Մատաթի եւ Յուդա՝ եւ որդիք նորա. յամին հարիւրորդի եւթանասներորդի եւթներորդի, յամսեանն մետասաներորդի՝ այս ամիս շաբա՛թ է[6019]։ 15 Եւ ընկալաւ զնոսա Պտղոմէոս ՚ի մեծարանս նենգութեամբ ՚ի քաղաքի անդ Դովրայ զոր շինեաց, եւ արար ուրախութիւն կոչնոցն։ Ա՛նդ՝ ՚ի դարանի՛ առնէր արս[6020]։ 16 Եւ իբրեւ կերան եւ արբին Շմաւոն եւ որդիք իւր, արբեցան. յարեա՛ւ Պտղոմէոս թաքուցելովքն հանդերձ, առին զէնս իւրեանց, եւ մտին ՚ի վերայ Շմաւոնի. եւ սպանին անդէն ՚ի տաճարի անդ զնա՛ եւ զորդիս իւր՝ եւ զծառայսն որ ընդ նմա էին[6021]։ 17 Եւ արարին անօրէնութիւն մեծ. եւ հատուցին չա՛ր փոխանակ ընդ բարւոյ[6022]։ 18 Եւ գրեա՛ց Պտղոմէոս առ արքայն զի զօր ՚ի թիկո՛ւնս արձակեսցէ նմա, զի ՚ի ձեռս տացէ նոցա զքաղաքսն իւրեանց՝ եւ զհարկն[6023]։ 19 Զկէսն արձակեաց ՚ի կողմն Գազարայ՝ բառնալ անտի զՅովհաննէս։ Եւ գրեաց նա առ զօրագլուխսն զի եկեսցեն՝ եւ առցեն ՚ի նմանէ ոսկի եւ արծաթ եւ պարգեւս բազումս։ 20 Եւ այլս արձակեաց յԵրուսաղէմ, զի աճապարեսցեն՝ հասցե՛ն առցեն զլեառն տաճարին։ 21 Ա՛յր մի պնդեցաւ յառաջագոյն ՚ի Գազարա, գո՛յժ ետ Յովհաննու՝ թէ կորեա՛ւ հայր նորա եւ եղբարք իւր, եւ զքէ՛ն եւս յղեալ է նենգութեամբ զի սպանցէ՛ զքեզ[6024]։ 22 Իբրեւ լուաւ՝ զարմացաւ յոյժ եւ յիմարեցաւ, եւ ըմբռնեաց զարսն զայնս եւ անդէն սպան զնոսա, իբրեւ գիտաց թէ նենգութեամբ եկեալ են կորուսանել զնա։ 23 Եւ ա՛յլ ինչ բանք որ իցեն զՅովհաննէ՝ վասն մարտի պատերազմաց՝ կամ այլոց քաջութեանց, կամ շինուածոց պարսպաց, կամ գործոցն բարութեան. 24 այն ամենայն գրեալ է ՚ի մատեանս քահանայից, յորմէ հետէ եկաց նա քահանայապետ զկնի հօր իւրոյ։

Կատարեցաւ Առաջին Մակաբայեցիքն[6025]:

[5568] Ոմանք. Գնաց նա յերկրէն Քետացւոց... որ եւ թագաւորեաց իսկ... եւ Հոռոմոց։

[5569] Ոմանք. Առնոյր զաւար բազում։

[5570] Ոմանք. Եւ զախտ մահու... եթէ մեռանի։

[5571] Ոմանք. Դայեակորդիսն իւր։

[5572] ՚Ի բազումս պակասի. Յետ նորա զատեալ հաստա՛՛։

[5573] Ոմանք. Արմատ չար, շառաւեղ... որ սերմանեալ ՚ի պատանդս։

[5574] Ոմանք. Յորմէ անջատեցաք։

[5575] Յօրինակին պակասէր. Թագաւորել եւ ՚ի վերայ։ Ոմանք յաւելուն. Եւ ՚ի վերայ թագաւորութեան երկրին Ե՛՛։

[5576] Ոմանք. Եւ յայնմանէ բազում վիրաւորք անկա՛՛։

[5577] Ոմանք. Արա՛գ արա՛գ զօրն ժողովէին։

[5578] Յայլս պակասի. Քառասներորդի երրորդի։

[5579] Ոմանք յաւելուն. Եկն եհաս նա ՚ի վերայ։

[5580] ՚Ի լուս՛՛. ՚ի վերայ՝ Մեծաւ, նշանակի՝ բազում։ Որպէս եւ ոմանք. Անդր հպարտութեամբ բազմաւ։

[5581] Ոմանք. Եւ հեղ արիւն բազում։

[5582] Այլք. Լի՛ էին բերանք ող՛՛։

[5583] Այլք. Եւ սատակեաց ժողովուրդս բազումս։

[5584] Ոմանք. Լցուցին զինու... եւ զամենայն զաւարն Երուսաղեմի։

[5585] Ոսկան. Եւ ՚ի սատան չար տանն։

[5586] Ոմանք. Բնակիչքն յԵրուսաղեմէ վասն նոցա։

[5587] Այլք. Պատիւ նորա անգոսնեցաւ։

[5588] Ոմանք. Պղծութեան անօրէ՛՛։

[5589] Ոմանք. Ըստ ամենայն բանիցն զոր... ընդ ամենայն տե՛՛։

[5590] Ոսկան. Արք ամենայնք որք ապստամբք լեալք էին յօ՛՛։

[5591] Ոմանք յաւելուն. Ամսեանն Քասղեւ, որ օր քսան եւ եւթն էր։

[5592] Այսպէս կրկնեն ամենայն գրչագիրք՝ բաց յՈսկանայ որ ունի. Եւ ըստ քսան եւ հինգերորդի աւուր ամսոյ։

[5593] Բազումք. Եւ բազումք յԻսրայէլացւոցն հաստա՛՛։

[5594] Ոմանք. Որդի Յովնանու քահանայ յորդ՛՛։

[5595] Ոսկան. Որ անուանեալ է Թարսսի։

[5596] Յօրինակին. Անուանեալ է Աւարրան։ Ուր ոմանք. Աւարեան։

[5597] Ոմանք. Վա՛յ է ինձ, իսկ ընդէ՞ր բնաւ պատրաստեցաւ ինձ տե՛՛։

[5598] Ոսկան. Իբրեւ այր մի անկեալ ՚ի փա՛՛։

[5599] Ոսկան. ՚Ի փողոցի իւրում։ Ոմանք. ՚Ի սուր թշնամւոյ։

[5600] Ոմանք. Իսկ ո՞ր ազգ է որ։

[5601] Ոսկան. Մատաթի եւ որդիք նորա։ Ոմանք. Քրձազգեաց լի՛՛։

[5602] Ոսկան. Եւ Մատաթի եւ որդիք նորա։

[5603] Այլք. Հաստատեալ ես դու ՚ի մէջ։

[5604] Յօրինակին պակասէր. Արքայի, եւ դու եւ որդիքդ։

[5605] ՚Ի բազումս պակասի. Եւ զիրաւունս Աստուծոյ։

[5606] Այլք. Առաջի մեհենին։

[5607] ՚Ի բազումս պակասի. Սրտմտութեամբ բարկութեամբ ըստ։

[5608] Ոմանք. Եւ զարդարութիւն յանապատի անդր։

[5609] Ոմանք. Խօսել ընդ նոսա եւ ասել... կացէք ՚ի հրաման թա՛՛։

[5610] Յօրինակին պակասէր. Ոչ ըստ այդմ բա՛՛։

[5611] Ոմանք. Իբրեւ զայն բանս լու՛՛։

[5612] Ոսկան. Ասեն. Աստէն մեռցուք։

[5613] Ոմանք յաւելուն. Զմարդ եւ զանասուն, զկանայս եւ զմանկտի, զոր ՚ի գերութիւն վա՛՛։

[5614] Ոմանք. Տալ մարտ պատերազմի ընդ հե՛՛։

[5615] ՚Ի լուս՛՛. Որ ամրացեալ էին յանա՛՛։ Ուր ոմանք. Որպէս ապրեալ էին յա՛՛։

[5616] Ոմանք. Զօրաց Աստիացւոց։

[5617] Ոմանք յաւելուն. Կործանման հպարտութեան եւ ամբարտաւանութեան։

[5618] Ոմանք. Փոխանակեցէ՛ք դի՛ք զանձինս։

[5619] Ոսկան. Աբրահամ ո՛չ ապաք՛՛։

[5620] Ոմանք. Վասն նախանձայոյզ նախանձ խնդրելոյ զվր՛՛։ Ուր Ոսկան. Նախանձայոյզ լինելոյ՝ խնդ՛՛։

[5621] Ոմանք. ՚Ի խորհուրդս իմաստութեան իւրոյ։

[5622] Ոսկան. Այսօր է՝ եւ ՚ի վաղիւ այլ ո՛չ գտանի։

[5623] Ոմանք. Յութերորդի... ամենայն Իսրայէլ կոծ մեծ։

[5624] Ոմանք. Կոչէր Մակաբէոս։

[5625] ՚Ի բազումս պակասի. Որ յորս մռնչէր։

[5626] Բազումք. Զանօրէնս ՚ի քնել իւրում։

[5627] Յօրինակին պակասէր. ՚Ի նոցանէ՝ դարձուցանել զբարկութիւն յԻսրայէլէ։

[5628] Ոմանք. Եւ իբրեւ ետես... ընդ առաջ նոցա... ՚ի զօրաց նոցա։

[5629] Ոմանք. Նիրէն իշխան։ Իսկ Ոսկան. Սրէն իշխան։ Ոմանք. Եւ բազում հաստատեալք ընդ նմա որ։

[5630] Ոսկան. Իմում. եւ տաց պա՛՛։

[5631] Ոսկան. Հասանել եւ խնդրել։

[5632] Ոմանք. Ընդ առաջ նմա սա՛՛։

[5633] Ոմանք. Վարել ՚ի գերութիւն։

[5634] Ոմանք. Մի՛ զանգիտիցէք։ Ուր Ոսկան. Եւ մի՛ զանգիտէք։

[5635] Յօրինակին պակասէր. ՚Ի նոցանէ իբրեւ արք Պ. եւ որ մնացեալքն։ Այլք. Անկանէին ՚ի Փիղիստիիմ։

[5636] Ոմանք. Որ էր իսկզբանէ աւ՛՛։

[5637] Ոմանք յաւելուն. Յանձն իւր յոյժ։

[5638] Ոմանք. Եւ ՚ի սահմանի Եգիպ՛՛։

[5639] Յօրինակին. Զորդիս իւր զԱնտիո՛՛։

[5640] Ոմանք. Եւ զոր ինչ խորհեցաւ։

[5641] Յօրինակին. Եւ ինք առ զկէս։ Ոմանք. Գնաց յԱնտիոք քարոզել ՚ի տան թագաւորութեան իւրոյ։ Ոսկան յաւելու. Քառասներորդի եօթներորդի... ընդ գետն մեծ ընդ Եւփրատ։

[5642] Ոմանք. ԶՊտղոմէոս Պարթեւական։

[5643] Ոսկան. Մերձ Յամաւոյ։

[5644] Ոմանք. Պաշարեալ պահեն։ Ուր Ոսկան. Զօր ամենայն եկեալ... պարհեն։

[5645] Ոմանք. Եւ ժողովեցան ժողովուրդք ՚ի պատրաս՛՛։

[5646] Ոմանք. Քաղաքին ՚ի բնակութիւն եղեւ։

[5647] Այլք. Եւ եկին ժողովե՛՛։

[5648] Ոմանք. Հասանէին բնակէին։

[5649] Ոմանք. Ընդ այնոսիկ որ ժողո՛՛։

[5650] Այլք. Եւ ամբարձին զաչս իւրեանց այլ ազգիքն եւ տեսին զնոսա զի յար՛՛։

[5651] Ոմանք. ՚Ի վերայ յարձակեցան։

[5652] Ոմանք. ՚Ի սուր սուսերի իւրեանց արկանէին։ Ոսկան. Եւ Ազովտայ... երեք հազարք արք։

[5653] Ոմանք. Զայս ընդ նոսա խօսէր։

[5654] Ոսկան. ՚Ի պարտութիւն մատնեալ է։ Յօրինակին. Եւ զծուխն որ դիզա՛՛։ Ոմանք. Որ դիզանայր... գործոցն եղելոց։

[5655] Այլք. Սկսան գոհանալ օրհնել։ Ուր Ոսկան. ԶԱստուած յերկինս։ Ոմանք. Ողորմութիւն նորա։

[5656] Այլք. Եւ եղեւ փրկութիւն մեծ։

[5657] Ոմանք. Զի ո՛չ այն կամք։

[5658] Ոմանք. Այրուձի առնէր։ Յօրինակին թուագրով դնի այսպէս. Իբրեւ Ց հետեւակ. Ր հեծեալ սպա՛՛։ Իսկ այլք. զՌ հետեւակ. ԵՌ հեծեալ։

[5659] Ոմանք. Օրհնել զԱստուած եւ ասել։ Ոսկան. Որդւոյ Շարուհի։

[5660] Այլք. Եւ զյաղթութիւն քաջալերութեան։ Ոմանք. Քաջի եւ յաղթութեան։

[5661] Ոսկան. Եւ զսեղանսն աղ՛՛։ Ոմանք. Կամ իբրեւ զմիոյ միոյ։

[5662] Ոմանք. Զվէմն որ պղծեալն էին։

[5663] Ոմանք. Այն խիղճ մտաց։

[5664] Ոսկան յաւելու. Յամին... քառասներորդի ութերորդի։

[5665] Յօրինակին պակասէր. ՚Ի վերայ սեղանոյ ողջակիզացն։

[5666] Ոմանք. Յաւուրս յայնոսիկ յորում պղ՛՛։

[5667] Ոսկան. Եւ զվարագուրաձիգսն։

[5668] Ոմանք. Եւ ջնջեցան նախատինք հե՛՛։

[5669] Ոմանք. Եւ ամենայն ժողովուրդքն Իսրայէլաց՛՛։ Յօրինակին ՚ի մէջ բառիցս Իսրայէլացւոց հանապազ՝ չակերտիւ ՛ նշանակի։ Ուր Ոսկան միայն՝ ՚ի լուս՛՛. ակնարկէ յաւելուլ՝ զի։ Ոմանք. Աւուրս ութ ՚ի քսաներորդի հինգերորդի ամսոյն։

[5670] Ոսկան. Մի գուցէ գայցեն։

[5671] Բազումք. Եւ իբրեւ լուան։

[5672] Այլք. Որ էին ՚ի կողմանս Եդով՛՛։

[5673] Ոմանք. Զորդւոցն Բանեայ։

[5674] Բազումք. Զամուրսս յոր։ Ոսկան. Զօրագլուխ է նոցա։

[5675] Ոմանք. ՚Ի ձեռաց սոցա. զի։

[5676] Ոմանք. Եւ ճգնէին ՚ի ձեռաց։

[5677] Ոմանք. Ընդ Շմաւոնեայ եղբօր։ Այլք. Եւ ե՛րթ դու փրկել զեղ՛՛.... ՚ի կողմն Գաղաադու։

[5678] Ոսկան. Մինչեւ ՚ի գալ մեր անտի։

[5679] Ոսկան. Հեթանոսք յերեսաց նորա։

[5680] Այլք. ՚Ի կողմանցն Գալիլեացւոց։ Ոմանք. Եւ ամենայն տան կարասեաւ հանդերձ։

[5681] Ոմանք. Եւ պատմեցին նոցա զամենայն... յերկրին Գաղաադու։

[5682] Ոմանք. Յաւարի երթեալք եղեն ՚ի քաղաքսն... եւ Սեփովր Մակեդեայ։

[5683] Ոսկան. Յանկարծակի յեղակարծումն ժամու... անտի ՚ի սուր սուսերի իւ՛՛։ ՚Ի լուս՛՛. ՚Ի բուռն անկանէր։ Ուր ոմանք. ՚Ի բուռն արկանէր։

[5684] Ոմանք. ՚Ի վերայ ամրոցացն պաշարե՛՛։

[5685] Ոսկան. Տեսանէին զօրս բազումս։ Ոմանք. Սանդուխս եւ մանգղիոնս... ՚ի վերայ ամրոցացն։

[5686] Այլք. Ժի՛ր լերուք։

[5687] Ոմանք. Դիթաւալ կացուցանէին։ Ամենայն գրչագիր օրինակք մեր աստանօր համաձայն մերումս ունին զթիւս, գրելով՝ ՊՌ. կամ՝ ութ Ճ հազար. եւ միայն Ոսկան դնէ. ութն հազար։

[5688] Ոմանք. Միաժողով են... զմեօք բնակեալ են։

[5689] Ոսկան. Եւ արուացիկս բազումս ածեալ է՝ ՚ի վարձու են յօգ՛՛։ Ոմանք. Պատրաստ են գալ։

[5690] Ոսկան. Խօսել սկսաւ ընդ իշխանսն։ Ոմանք. Լինել դիմակալ նմա։

[5691] Բազումք. Անդ առ ափին գետոյն։ Ոսկան. Զկնի նորա փողեցին։

[5692] Ոսկան. Մեհենին ՚ի Կառնայիմ։

[5693] Ոմանք. Եւ եկին հասին նոքա ՚ի դուռն։

[5694] Ոմանք. Եւ զբազմութիւն զբանակացն։

[5695] Ոսկան. Եւ ո՛չ ինչ մեղիցէ քեզ։

[5696] Ոսկան. Յիւրաքանչիւր տեղւոջէ։

[5697] Յօրինակին պակասէր. Եւ անցին նոքա ընդ։

[5698] Ոմանք. Մխիթարել զամենեսին։

[5699] Ոմանք. Անդէն ՚ի տեղիս, կամ՝ ՚ի տեղւոջ իւրեանց։

[5700] Ոսկան. Էին Յուդա եւ Յօնաթան։

[5701] Յօրինակին. ՚Ի նոցանէ արք արք Ս։ Ոմանք. Եւ եղեւ կործանումն։

[5702] Ոմանք. Թէ եւ մեք իբրեւ։

[5703] Ոմանք. Եւ եղբարք նորա։ Այլք. Զանուն նորա։

[5704] Ոմանք. Շուրջ ուր գտանէր։

[5705] Ոմանք. ՚Ի գերութիւն վարէր։

[5706] Ոսկան. Գնայր ընդ վերնա՛՛։ Յօրինակին. Եթէ է ՚ի քաղաք մի։

[5707] Ոսկան. Զորս թողեալ էր։ Ոմանք. Որ թագաւորեաց նա նախ ՚ի։

[5708] Ոմանք. Որ երեւեալ էին յերկիրն։

[5709] Ոմանք. Որպէս էր առաջինն։

[5710] Ոմանք. Լուաւ զայն բանս թագաւորն։

[5711] Ոմանք. Պահեալ եմ ՚ի սիրտ իմ։

[5712] Ոսկան. Եւ խռովութեանց բազմաց։

[5713] Ոսկան. ԶՓիլիպպոս զմի ՚ի բա՛՛։

[5714] Ոմանք. Եւ ետ նոցա թագ։

[5715] Այլք. Քառասներորդի ինն՛՛։

[5716] Օրինակ մի. Հօրանոյն Անտիոքոս։

[5717] Այլք. Բայց զոր գտա՛՛... մահու մեռանէին։ Ուր Ոսկան. Բայց որք։

[5718] Ոմանք. Եւ ո՛չ ՚ի մեզ մի՝ մեզ միայն ձեռամխեցին։

[5719] Ոմանք. Պաշարեալ շուրջ զմեզ։

[5720] Ոմանք. Սպար ՚ի ձեռն տեգաւոր։

[5721] Ոմանք. Անցին ընդ Եդոմ։

[5722] Այլք. Յամրոցէ անտի։

[5723] Այլք. ՚Ի զմուռս եւ ՚ի գինի։

[5724] Ոմանք. Կայցեն նոքա. ուր եւ գնայցեն գնասցեն նոքա։

[5725] Ոմանք. Ծայր արձակէր... ՚ի վահանացն... իբրեւ փայլատականց։

[5726] Ոմանք. Եւ զեղոյր զբարձամբք։

[5727] Ոմանք. Թնդիւն եւ զոտնաձայն։

[5728] Ոմանք. Դիաթաւալ կացուցանէր։ (43) Յայնմ վայրի դէտակն ՚ի վեր բառնայր Եղիազար Աւա՛՛։

[5729] Ոմանք. Յաջ յահեակ կոտորեաց մինչեւ եհաս ՚ի փիղ անդ նշա՛՛։

[5730] Ոմանք. Եւ նետաձիգ աշտարակս աշտարակս պարսպաւորաց։

[5731] Ոմանք. Առ մեքենայս նորա։

[5732] Այլք. Զի գաղթականք աշ՛՛։

[5733] Ոսկան. Իբրեւ լուաւ Լիւսիաս։

[5734] ՚Ի լուս՛՛. Զօրքն ամենայն ՚ի նա հարան. համաձայն ոմանց ՚ի բնաբ՛՛։

[5735] Այլք. ՚Ի հաշտութիւն խօսեսցուք։ Ոսկան. Ընդ արս ազգիդ այդմիկ։

[5736] Ոմանք. Եւ ստեաց նա զերդումնն զոր։

[5737] Ոմանք. Կապեալ ածէին առ Դե՛՛։

[5738] Ոմանք. Զերեսս նորա ինձ։

[5739] Այլք. Արտաքս զօրքն, եւ տա՛՛։

[5740] Ոսկան յաւելու. ՚Ի տեղւոջէ անտի առ Յուդա, եւ առ։

[5741] ՚Ի լուս՛՛. Բանից նոցա. համաձայն ոմանց ՚ի բնաբ՛՛։

[5742] Ոմանք. Էին յորդիսն Իսրայէլի որ։

[5743] Ոմանք. Զարիւն նոցա շուրջ։

[5744] Ոմանք. Եւ եկն բնակեցաւ ՚ի Բերաեթ։

[5745] Յօրինակին յայսմ վայրի միայն՝ Բաքիդ-ն վրիպակաւ գրի՝ Քաբիդ։

[5746] Յօրինակին. Դառնալ յերկրէն Հրէաստանի։

[5747] Ոսկան. Թէ ո՛չ կարէ ժոյժ ունիլ։

[5748] Ոմանք. Եւ թշնամութեամբ կեայր... զժողովուրդսն ՚ի տեղւոջէ։

[5749] Ոմանք. Առ եղբարս իւր։

[5750] Ոմանք. Ընդ իս եւ ընդ քեզ։

[5751] Ոսկան. Խորհուրդն նմա։

[5752] Ոսկան. Եւ անկան ՚ի կողմանցն։

[5753] Ոմանք. Հանապազ վասն կենաց թա՛՛։

[5754] Ոմանք. Ահա է որպէս եւ իցէ, բայց եթէ ընդ այն դարձայց... եւ անց գնաց տրտմութեամբ եւ մե՛՛։

[5755] Ոմանք. Սկսան լալ եւ ասել։

[5756] Ոմանք. Զայս սուրբ, կոչել զանուն քո սուրբ։

[5757] Այլք. Երիւք հազարօք ար՛՛։

[5758] Ոսկան յաւելու. ՚Ի թագաւորէ անտի Սենեքերիմայ եկեալ։

[5759] Ոմանք. Մինչ եկին հասին յա՛՛... փողս նշանակաց զհետ նոցա։

[5760] Ոմանք. Եւ զգլուխ Նիկանովրայ աջու ձե՛՛։

[5761] Այլք. Եւ զարքայն Կինացւոց։

[5762] Ոմանք. Եւ պարտեցաւ նա ՚ի նոցանէ։

[5763] Ոմանք. Տալ պանտանդս եւ գրա՛՛... եւ առին զայն՝ եւ ՚ի։

[5764] Ոմանք. Մինչեւ ցօրս յայս։

[5765] Ոմանք. Եւ որ թիկունս առնէր զնոսա։ Ոսկան. Սէր առնէին ընդ նոսա։

[5766] Ոսկան. Իշխան եւ գլուխ կա՛՛։

[5767] Ոմանք. ԶԵպողեմոս զԱկոսեան։

[5768] Ոմանք. Լացին ՚ի մէնջ, եւ սկսան։

[5769] Ոմանք. Եւ ամենայն սպահ Հրէաս՛՛։

[5770] Ոսկան. Եւ այս է պատճէն հրո՛՛։

[5771] Յօրինակին պակասէր. Ընդ ամենայն ընդ ծով եւ ընդ։

[5772] Ոմանք. Կամ ումեք բարեկամաց նոցա։

[5773] Ոմանք. Վաղվաղակի հասանիցէ... ցուցանիցէ նոցա։

[5774] Ոմանք. Նոյնպէս... հասցէ պատերազմ, ՚ի թիկունս հասանիցեն վաղվաղակի։

[5775] Ոմանք. Ընդէ՛ր ծանրացուցէք։

[5776] Ոմանք. Լինիցին դոքա... եթէ ընդ ծով իցէ, եւ եթէ։

[5777] Յօրինակին պակասէր. Անդրէն կրկնեալ յղեաց։ Այլք. Եւ զյաջակողմն թեւոյն իւրոյ ընդ նոսա յերկիրն։

[5778] Ոմանք. Հասին առ Բերեթ։ Յօրինակին. Եւ Բ-ք Ռ-ք հեծեալ։

[5779] Ոմանք. Եւ պատերազմն նեղէր զնոսա։

[5780] Ոմանք. Կարասցուք ինչ կծանել։

[5781] Ոմանք. Յանձն ապրեցու՛՛... ապա դարձցուք։

[5782] Այլք. Ընդ արութիւնս քաջութեան։

[5783] Ոմանք. Առաջի գնդին խաղացին։

[5784] Ոմանք. Յառաջնում թեւի անդ։

[5785] Ոմանք. Եւ անդրէն ՚ի վերայ յար՛՛։

[5786] Ոմանք. ՚Ի կողմանս լերինն Ազովտայ։

[5787] Ոմանք. Յերկոցունց կողմանց անկեալ յերկիր թա՛՛։

[5788] Յօրինակին կարմրադեղով նշանակի բանս. Անդ անկանէր Յուդա։

[5789] Այլք. Որ արարեալ էր Յուդայի։

[5790] Ոմանք. Յետ մահուն Յուդայի։

[5791] Այլք. Արդ զքեզ ընտրեցաք։

[5792] Ոմանք. Անդր Ակուասփառ. կամ՝ Ասկու Ասփառ։

[5793] Ոմանք. Եւ աղաչէին զՆաբատա՛՛։

[5794] Ոմանք. Յովհաննու եւ Շմաւոնի, եւ եղբարցն իւրեանց։ Ոսկան. Մեծաւ չափով՝ անչափ։

[5795] Ոմանք. ՚Ի դարանէ անտի։

[5796] Ոմանք. Եւ դարձան ձայն արու՛՛։

[5797] Բազումք. Իբրեւ լուաւ Բաքիդդ՝ ա՛ռ զօրս։

[5798] Ոմանք. Իբրեւ զերեկն եւ զյեռանդն։

[5799] Այլք. Ճակատեալ են յանդիման... եւ ո՛չ դաշտ փախստի։

[5800] Ոմանք. Ապրեսցուք ՚ի ձեռաց թշնամեաց ձերոց։

[5801] Ոսկան. Եւ որք ընդ նմա էին ՚ի դարանէ անտի։

[5802] ՚Ի լուս՛՛. ՚Ի Յովնաթանու գնդէ անտի. համաձայն ոմանց ՚ի բնաբ՛՛։ Ուր ոմանք. եւ Յուդայի գնդէ անտի։ Իսկ Ոսկան. ԶԲաքիդեանս, եւ Յուդայ ՚ի գնդէ ան՛՛։

[5803] Այլք. Եւ զԳազերայ, եւ զակառն։ Ուր յօրինակին. Զօր բազումս։

[5804] Ոմանք. Եւ եդ զնոսա յամրոցն Երուսաղեմի։

[5805] Ոմանք. Հարիւրորդի յիսներորդի... սրբութեան ՚ի ներքոյ։ Ուր Ոսկան յաւելու. Յիսներորդի երրորդի։ Յօրինակին. Կակիմոս. այլ ՚ի լուս՛՛. ուղղագրի՝ Յակիմոս. համաձայն այլոց։

[5806] Ոսկան. Ազդ եղեւ նմա վասն խորհրդոյն։

[5807] Ոմանք. Եւ նոքա կալան... չարաց... եւ խողխողեցին։

[5808] ՚Ի լուս՛՛. Եւ եկն Յովնաթան (66) եհար զՈդոմերա եւ զեղ՛՛. համաձայն ոմանց ՚ի բնաբ՛՛։ Ուր Ոսկան. Եկն Արթամէ։ (66) Էհար զՈդստերայ։

[5809] ՚Ի լուս՛՛. նշանակի երկիցս. Ելին ելին։

[5810] ՚Ի բազումս պակասի. ՚Ի վերայ արանցն անօրինաց, որ։

[5811] Բազումք. Եւ խօսէր ընդ նմա խաղաղութիւն։

[5812] Ոմանք. Չարիս. ցորչափ կենդանի իցեմ։

[5813] Ոմանք. Զոր առեալ էր յառաջ յերկրէն։

[5814] Այլք. Զքաղաքն Պտղոմէացւոց։

[5815] ՚Ի լուս՛՛. Եւ յղեաց առ Յովնաթան՝ Դեմետր. համաձայն ոմանց ՚ի բնաբ՛՛։

[5816] Ոմանք. Աճապարեսցուք դնել ընդ նոսա ուխտ խաղաղութեան։

[5817] Այլք. Ընդ նա եւ ընդ եղբարս։

[5818] Ոմանք. Նիզակակից նմա։

[5819] Ոմանք. Զթուղթսն առաջի։

[5820] Ոմանք. Զպարիսպսդ... ՚ի չորեքկոյս յոր՛՛։

[5821] Այլք. Փախստեայ գնային։

[5822] Յօրինակին. Թողեալ էր զանօրէնսն եւ զհրա՛՛։

[5823] Ոմանք. Եւ զվիշտն որ անցեալ էր ընդ նոսա։

[5824] Ոսկան. Այր մի այնպիսի, զի առնիցեմք զնա մեզ։

[5825] Ոմանք. Հինգերորդի, ՚ի տօնին... եւ կազմեցին... եւ ուրախ լինէին։

[5826] Ոսկան. Եւ զբաժ աղիցն եւ պսակաց։

[5827] ՚Ի լուս՛՛. Որ գայր ինձ. համաձայն ոմանց ՚ի բնաբ՛՛։ Այլք. Եւ զհասարակուց այգւոյն... յայսմ օրէ եւ յապա։

[5828] Ոմանք. Զմաքս ձեր թո՛՛։

[5829] Ոմանք. Յամենայն ՚ի թագաւորութեան... արձակեալ լիցի ձրի։

[5830] ՚Ի լուս՛՛. Եւ առաջինք գրեցին. համաձայն ոմանց ՚ի լուս՛՛։ Յօրինակին թուագրով այսպէս դնի. ՚Ի ՈՌ զօրական. ըստ որում ունի եւ այլ օրինակ մի. եւ միւս այլ՝ ՚ի Զ հարիւր Ռ։ Իսկ երկու օրինակք համեմատ միմեանց դնեն՝. արքունի ԶՌ զօրական. եւ Ոսկան. քսան եւ վեց հազար։

[5831] Ոմանք. Եւ համարել երկոսին ընդ մի օրէնս։

[5832] Ոսկան. Եւ քաղաքն Պտղօմէաց՛՛։ Ոմանք. Տուեալ լիցի նոցա ՚ի պարգեւս ՚ի նուէրս սրբոցն։

[5833] Ոմանք. Յարքունի համարուէ։

[5834] Ոմանք. Զոր առնուին ՚ի մտիցն սրբութեան։

[5835] Ոմանք. Դիմեսցէ ոք... որ պարտիցէ ոք։

[5836] Ոսկան. Ամրոցաց Հրէաստանի։

[5837] Այլք. Ոչինչ հաւատացին, եւ ո՛չ յանձն ա՛՛։ Ոմանք. Արարեալ էր ընդ Երուսաղէմ։

[5838] Ոսկան. Ընդ հաստատութիւն Աղէքսանդրեայ զի։ Այլք. Բանիցն ՚ի խաղաղութիւն։

[5839] Ոսկան յաւելու. Արքայ Աղէքսանդրոս. եւ կուտէր։

[5840] Այլք. Եւ սաստկացուցանէր զճակատամարտն ՚ի վերայ նոցա։

[5841] Յոմանս պակասի. Եգիպտացւոց, զի դարձաւ տէրութիւն իմ յիս, առ Պտղո՛՛։ Ոմանք. Պատգամ տայր բանից։

[5842] Ոմանք. ՚Ի ձեռին առի զիշխ՛՛։

[5843] Յօրինակին պակասէր. Եւ ես քեզ եղէց արժա՛՛։

[5844] Ոմանք. Յաւուրս բարութեամբ։

[5845] Ոմանք. Լիցուք մեք միմեանց ՚ի քաղաքն Պտղոմէացւոց։

[5846] Ոմանք. Եւ ետ նմա զԿղէո՛՛։ Ոսկան. Ըստ օրինաց թագաւորաց։

[5847] Յօրինակին պակասէր. Եւ արար զնա սպարա՛՛։

[5848] Ոմանք. Որ էր ՚ի վերայ ստորին Ասորեաց... նա զյամենեաւ։

[5849] Ոսկան. Ընդէր դու զինիս ՚ի վերայ մեր։

[5850] Ոմանք. ՚Ի դաշտ այսօր առ մեզ։

[5851] Ոսկան. Կամ ոյք այնք իցեն, որք օգնականք։ ՚Ի լուս՛՛. Զի երկիցս անգամ. համաձայն միոյ եւ եթ օրինակի ՚ի բնաբանի։ Ուր այլ գրչագիրք միաբան համեմատ մերումս ունին՝ երկիթս։

[5852] Ոմանք. Ուրուք գուցէ թուփ թագ՛՛... եւ ո՛չ խիճ ձեռն ՚ի քար ձգ՛՛։

[5853] Ոմանք. Ձեռնտու լինել նմա։

[5854] Ոմանք. ՚Ի դարանի զկնի նորա։

[5855] Ոմանք. Եւ գայր ձորձորակին ՚ի վերայ։ Բազումք. Անդէն ՚ի դարանի։

[5856] Այլք. Հասուցանէր մինչեւ ՚ի կող՛՛։

[5857] Յօրինակին թուագրով այսպէս դնի՝ Արք ՊՌ. համաձայն այլոց երկուց օրինակաց։ Եւ օրինակ մի՝ Ը հարիւր Ռ։ Իսկ երկու օրինակք համեմատք միմեանց ունին՝ ԸՌ։ Եւ Ոսկան. արք ութ հարիւր։

[5858] Ոմանք. Ընդ առաջ նմա մեծաւ փառօք. կամ՝ փառօք մեծօք։

[5859] Ոմանք. Զկապուտ կողոպուտ բազում թշնա՛՛։

[5860] Ոմանք. Ընդ առաջ երթային նմա։

[5861] Ոմանք. Պահապանս թողոյր յիւրա՛՛։

[5862] Ոմանք. Բերեալ կուտէր կոյտս կոյտս։

[5863] Ոմանք. Զոր ինչ միանգամ... եւ թագաւորն լռի՛ կայր։

[5864] Ոմանք. Փառօք մեծաւ։

[5865] Ոմանք. Ծովեզերեաց՝ մինչ ՚ի քաղաքն։

[5866] Այլք. Եւ արձակեաց նա հրեշտակս առ... ուխտ դիցուք ընդ միմեանս։

[5867] Ոմանք. Զի զղջացեալ եմ ես։

[5868] Ոմանք. Եւ եկն եմուտ Պտղո՛՛։

[5869] Ոմանք. ՚Ի կողմանս Կիւլիկէացւոց։

[5870] Ոմանք. Տանել Պտղոմէոսի. կամ՝ Պտղոմէի ար՛՛։

[5871] Ոսկան. Յառնուլ պատրաստեալ է։

[5872] Ոմանք. Չուեաց եւ եկն Պտղոմէոս։ Եւ ոմանք. Եկն ՚ի Պտղոմեցիս... ՚ի Պտղոմէացւոց քաղաքն։

[5873] Ոմանք. Եւ ետ զանձն ՚ի մահ։

[5874] Ոմանք. Ունէր յառաջ քան զնա։

[5875] Ոսկան. Եւ յանձն էառ նա տալ։

[5876] Յօրինակին. Առ Զասթենէս եղ՛՛։

[5877] Ոմանք. Արդարութեան միամտութեան։

[5878] Ոսկան. ՚Ի կողմանցն Շամրնի... հասի օրէն գայր։ Ոմանք. Եւ ՚ի բերոյ ծառոցն պտղոց։

[5879] Ոմանք. Կամ որ ինչ մուտք յարքունիս։

[5880] Ոմանք. ՚Ի նոսա. եւ մի մի ինչ յայսցանէ։

[5881] Ոմանք. Տալ ցՅովնաթան... ՚ի դիպան վայրի։ Ուր Ոսկան. ՚Ի Յօնաթան, զի դիցէ ՚ի գանձն։

[5882] Ոմանք. Որ ընդդէմ դառ՛՛... բայց ՚ի զօրաց ազգաց։

[5883] Ոմանք. Տրիփոն ոմն անուն Աղէքսան՛՛։ Այլք. Սնուցանէր զԱնտիոքոս։

[5884] Յօրինակին. Զի տացէ նմա ցնա։ Ոմանք. Զի ածցէ թագաւորեցուսցէ։

[5885] Ոսկան. Ժամանակ միայն գտցի։

[5886] Ոմանք. Արկին իւրեանց զթագաւորն։

[5887] Յօրինակին. Եւ դատեսցին անդրէն յԵրուսաղէմ անուամբ մե՛՛։

[5888] Յօրինակին կրկնի. Երկիրն ամենայն ամենայն։

[5889] Բազումք. Որ ցրուեալ էր Դեմետրեայ։ Ուր Ոսկան. զոր ցրուեալ էր։

[5890] Ոմանք. Կացուցեալ եմ զքեզ... եւ հաստատեալ եմ։

[5891] Ոսկան. Նմա զդրունսն Գազայ։ Ոմանք. Եւ զինչս եւս եւ զստաց՛՛։

[5892] Ոմանք. Ջուրցն Գեննեսարէթ... ՚ի դաշտն Նաասովրայ. կամ՝ Ասովրայ։

[5893] Յօրինակին ՚ի բնաբանի դնի. Զհետ են նոցա. այլ ՚ի լուս՛՛. ուղղագրի՝ եղեն. համաձայն այլոց։

[5894] Ոմանք. Եւ Յուդաս Կափեան։

[5895] Ոմանք. Բարկութեամբ բազմաւ, եւ ՚ի պար՛՛։

[5896] Բազումք. Մինչ ՚ի բանակն իւրեանց։

[5897] Ոմանք. Իբրեւ երիս հազարս հեծեալս սպա՛՛։

[5898] Ոմանք. Ժամանակն յաջողեալ էր նմա... ՚ի քաղաքն Հռո՛՛։

[5899] Ոմանք. Եւ ընդ Սպարտեցիս։

[5900] Ոմանք. Հրովարտակացն է, զոր... եւ առ կուսակալս։

[5901] Այլք. Գունդ եւ սպայ. կամ՝ սպա։

[5902] ՚Ի բազումս պակասի. Առաքեցան հրովարտակք առ Ոնիա... եղբարք եւ բարեկամք մեր։

[5903] Ոմանք. Եւ ա՛ռ ՚ի ձեռն հրովարտակսն, ուր։

[5904] Ոմանք. Այլ մեք՝ քանզի լի՝ եւ ոչ։

[5905] Ոմանք. Առաքեցաք նորոգել միւ՛՛։

[5906] Ոսկան. Պատարագացն զորս մատու՛՛։

[5907] Ոմանք. Որ շուրջ զմեօք էին։

[5908] Այլք. Զձեզ. ո՛չ զձեզ եւ ո՛չ որ։

[5909] Ոմանք. ՚Ի թիկունս բարեկամութեան եղ՛՛։

[5910] Ոմանք. Վասն նորոգութեան սիրոյ։

[5911] Երկու օրինակք համեմատք միմեանց. Բարւոք արարէք. իսկ Ոսկան. բարւոք առնէք։ առնիցէք։

[5912] Ոմանք. Եւ այս պատճէնք հրովարտակացն եւ որ արա՛՛։ Ուր Ոսկան. զոր արարին։

[5913] Ոմանք. Արքայ Սպարտիացւոց առ Ոնիա մեծ քահանայապետ։

[5914] Երկու օրինակք համեմատք միմեանց. Բարւոք արարէք. իսկ Ոսկան. բարւոք առնէք։ առնիցէք։

[5915] Ոմանք. Պահեսջիք զայս առ ձեզ։

[5916] Ոմանք. ՚Ի վերայ նորա... ՚ի կողմանս Նամաթիտայ. կամ՝ Համաթիտայ։

[5917] Ոմանք. Մի գունդ կայցեն մինչ ՚ի յառաւօտ։

[5918] Բազումք. Քանզի անցեալ էր նոցա։

[5919] Ոսկան. ՚Ի կողմանսն Յոպպէացւոց։ Ոմանք. Զօր ՚ի ներքս մուծա՛՛։

[5920] Ոսկան. Եւ դարձեալ Յովնաթան... ՚ի խորհուրդ կո՛՛։

[5921] Ոմանք. Եւ զքաղաք ՚ի բարձ՛՛. կամ՝ եւ քաղաքին ՚ի բարձ՛՛։

[5922] Ոսկան. ԶԱդեդայ յԱփիղայ։

[5923] Ոմանք. Ընտիր ընտիր վառելով։

[5924] Բազումք. Զանգիտեաց ձգել զձեռն իւր։

[5925] Ոմանք. ՚Ի միջի մարտ պատերազմի։

[5926] Ոմանք. Դու քեզ արս սա՛՛... զի վասն այսր իսկ եկ՛՛։ Յօրինակին պակասէր. Եւ տաց քեզ զնա ՚ի։

[5927] Օրինակ մի. Եւ հանին ընդ նոսա զամենեսեան։

[5928] Ոմանք. Եւ ՚ի դաշտին մեծ. զի եր՛՛։

[5929] Ոմանք. Որ ՚ի վերայն երթեալ էին։

[5930] Ոսկան. Գլուխ եւ իշխան ՚ի վերայ։

[5931] Ոսկան յաւելու. Թէ ժողովուրդն յահի եւ յեր՛՛... եւ ինքն եկեալ յԵրուսաղէմ ժողովեաց զժողովուրդն։

[5932] Ոմանք. Որչափ ինչ գործ գործե՛՛։ Բազումք. Նեղութեան համբերեցաք... օրինաց եւ քաղաքիս։

[5933] Ոսկան. Եղբարքն իմ ամենեքեան։

[5934] Ոմանք. Ապաշաւել զանձն իմ։ Ոսկան. Քան զեղբարսն իմ։

[5935] Ոմանք. Կանանց եւ որդւոց ձերոց։

[5936] Ոմանք. Եւ Յովնաթանու՝ եղբարց քոց։

[5937] Ոմանք. Զպարիսպսն Երուսաղեմի։

[5938] Բանակեալ էր ՚ի կողմանս Դիդայ յանդիման դաշտին։

[5939] Ոսկան. Զոր պարտ էր Յօնաթան։

[5940] Ոմանք. Խօսի նա ընդ նմա... լիցի ընդ ժողովուրդն եւ ընդ նա։

[5941] Այլք. Յոր կողմ եւ երթայր նա։

[5942] Այլք. Չու արար եւ եկն։

[5943] Ոմանք. Մերձեցաւ նա ՚ի Բակսանայ։

[5944] Ոմանք. Եւ արձակեաց Շմաւոն՝ բարձ անտի։

[5945] Ոմանք. Գործ քարկռիւ քարակոփ։

[5946] Ոսկան. Բրգունս դէմ յանդիման։

[5947] Ոմանք. Նմանութեամբ. զի երեւելի կայցեն... ընդ ծով նաւուք։

[5948] Ոմանք. Մինչեւ յաւուրս յայս։

[5949] Ոմանք. Եւ շինեաց աշտարակս։

[5950] Յօրինակին պակասէր. Եւ զօրհնութիւնդ որ ետուք։ Ուր ոմանք. Եւ զօրհնութիւնն զոր ետուք։

[5951] Այլք. Ձեզ իսկ լիցին։

[5952] ՚Ի բազումս պակասի. Մեղք կամայ եւ ակամայ։ Ոմանք. Մաքս ելանէ յԵրուսաղէմ։

[5953] Ոսկան. Եթէ որք պիտա՛՛... եւ արժանք իցեն։

[5954] Ոսկան. Առաջնորդի եւ զօրավարի ազգին։

[5955] Ոսկան. Զի մի՛ դատեսցէ զնոսա։

[5956] Ոմանք. Բիւր ազգի ազգի գոր՛՛։

[5957] Ոմանք. ՚Ի միջնաբերդն էին... ո՛չ գին, եւ ոչ։

[5958] Յօրինակին պակասէր. Եւ սրբեաց նա զմիջնա՛՛։ Ոմանք. Յամենայն պղծութեանց նորա։

[5959] Ոմանք յաւելուն. ՚Ի քսաներորդ երրորդ ամսոյն։ Ոսկան յաւելու. Եօթանասներորդի առաջներորդի մտանէր։

[5960] Ոմանք. Եւ Պարթեւաց խնդրել իւր ան՛՛։

[5961] Ամենայն գրչագիր օրինակք համաձայն մերումս ունին՝ ՚Ի կապանս ոստիկանս։ Իսկ Ոսկան ՚ի կարգին զանց արարեալ՝ ոստիկանս, ՚ի լուսանցսն այսպէս կարգէ զբանն. Եկն եւ կալաւ զԴեմետր, եւ էած առաջի ոստիկանս։ Օրինակ մի. Ոստիկանս, եւ դնել ՚ի բերդի։

[5962] Ոմանք. ՚Ի խաղաղութիւն երկիրն... եւ յաւելոյր ՚ի բարիս ՚ի բարեաց ՚ի վերայ ազգին իւրոյ։

[5963] Ոմանք. Եւ ակառեանց. կամ՝ ակառնանց։

[5964] Այլք. Ճառ արկեալ զբանից։

[5965] Ոսկան. Պատրաստութեամբ զարդու ամրութեամբ զինու։

[5966] Ոմանք. Ընդ այգեաւ իւրեանց։ Իսկ Ոսկան. ընդ որթով իւրե՛՛։

[5967] Ոմանք. Ժողովրդեան իւրոյ, խնդրել. կամ՝ խնդրեաց զվրէժ օրի՛՛։

[5968] Ոմանք. ՚Ի Հռոմ քաղաք, մինչեւ ՚ի կողմանս Սպարտիացւոց։

[5969] Ոմանք. Կայր ՚ի գլուխ քահանա՛՛։

[5970] Ոմանք. Եւ պատուոյ ձերոյ։

[5971] Թերեւս յառաջին գաղափարս սխալմամբ գրչին աղաւաղեալ՝ եւ միամտութեամբ հետզհետէ ՚ի միմեանց ընդօրինակեալ, երեւի այսօր յամենայն գրչագիրս որ առ մեօք՝ միաբան այսպէս գրեալ բանս. ՚Ի մատեանս խորհրդոց գնդի մերոյ օրինակ զԱնումենիոս զԱնտիոքեան, եւ այլն։ Ուր մեր զհետ երթեալ երկուց գրչագրաց. որք ՚ի վերայ կարգի գրելոցն անդրէն ուղղագրեալ նովին գրչաւ՝ ձեւացուցանէին. Օրինակ զայս. Նումենիոս զԱնտիո՛՛. եդաք զուղիղն ըստ պատշաճի, որպէս եւ ունի Ոսկան. թէպէտ եւ թողեալ զնախդիրն զ ՚ի վերայ Անտիոքեան. որպէս ունին ամենեքեան. զոր եւ ոմանք յաւելուն եւ ՚ի վերայ Անդիպատրոսի։

[5972] Ոմանք. Զայն առ մեզ բարեկա՛՛... ՚ի լերինն Սիոնի։ Ոսկան. Եւ հաստեցին նմա ազատ՛՛։

[5973] Ոսկան յաւելու. Եօթանասներորդի երկրորդի։

[5974] Ոմանք. Առաջի մեծաց ժողովոց։

[5975] Ոմանք. Յորդւոցն Յովարիմ... եւ եդ զանձն իւր։

[5976] Ոմանք. Եւ զքաղաքն Յոպպայեցւոց... ՚ի վերայ ծովուն է... Ազովտայ է, զոր։

[5977] Ոմանք. Տեսին զՇմաւոնի... զոր խորհէր նա ՚ի վերայ ազ՛՛... իշխանքն քահանայապետ։

[5978] Ոմանք. Եւ այնոքիկ որ ՚ի միջնաբերդն էին։

[5979] Ոմանք. Զի փոյթ լիցի նոցա... եւ ՚ի վերայ ամրոց նոցա։

[5980] Ոմանք. Կամ զգենուլ... շինկղ ոսկի։

[5981] Ոմանք. Հաճոյ թուեցաւ ժողովր՛՛։

[5982] Ոմանք. Դնել ՚ի գանձի։ Ոսկան. Զայն առ իւրեանս ունիցին։

[5983] Ոմանք. Եւ առ ամենայն ազգս նոցա։

[5984] Ոսկան. Եւ ունէին հրովար՛՛։ Ոմանք. Զօրինակ զայս... առ կուսակալ։

[5985] Ոմանք. Աւասիկ խնդրեմ շինել։

[5986] Օրինակ մի. Արդ պատրաստեալ իմ զքեզ։ Ուր Ոսկան. Հաստատեալ եմ քեզ զամենայն։

[5987] Ոմանք. Յաշխարհի քում (7) յԵրուսաղէմ... ազատ լիցի յամենայնէ... զոր ամրացուցեր՝ քեզ լի՛՛։

[5988] Ոմանք. Եւ արկած զնա ՚ի Դով՛՛։

[5989] Ոսկան. Մարտիւ պատերազմօղ ա՛՛։

[5990] Յօրինակին. Փակեաց նոքօք եւ ՚ի նեղ արկ զցամաքն ՚ի ծովէ եւ ՚ի ցա՛՛... թողին ելանել։ Ոմանք. Թողուին ելանել կամ մտանել։

[5991] Ոմանք. Առ թագաւորն երկրին։

[5992] Ոսկան. Ղուկիոս հիւպատոս։

[5993] Ոմանք. Վահան ոսկի ՚ի Ռ քանքարէ։

[5994] Ոմանք. Խորհիցի ՚ի վերոյ դոցա։ Ոսկան. Ընդ քաղաքս դոցա՝ եւ ընդ երկիր։

[5995] Ոսկան. Եթէ իցեն արք անօրէնք։ Այլք. Յերկրէ դոցա։

[5996] Ոմանք. Եւ որ ինչ բարւոք... եւ ՚ի Սիդովնայ եւ ՚ի Սիկովնայ... եւ ՚ի Պորտինայ... եւ ՚ի Կիարոս։

[5997] Այլք. Եւ պատճէն հրովար՛՛։

[5998] Ոմանք. Եւ ձեռնարկէր ՚ի նա։

[5999] Ոմանք. Երկուս հազարս... եւ ՚ի պատարագս հան՛՛։

[6000] Ոսկան. Զոր ուխտեաց նմա։

[6001] Յօրինակին. ԶԱբենոբիոս՝ մի ՚ի բա՛՛։ Ոմանք. Խօսս ՚ի մէջ առնել նմա... զքաղաքսն Յոպպայեցւոց... Երուսաղեմի։

[6002] Ոմանք. Հասուցէք դուք ՚ի վերայ։

[6003] Ոսկան. Փոխանակ այնոցիկ հինգ... զորս ցայսօր խափանեցիք՝ այլ եւս հինգ հա՛՛։

[6004] Յօրինակին. Եկն Աթենաբիոս։

[6005] Ոսկան. ՚Ի բաժին ուրուք... բռնութեամբ մխեալ եմք։

[6006] Ոմանք. Վնասս բազում գործեցին ՚ի մէջ աշխարհին մերում։

[6007] Ոմանք. Զի բանակեսցէ դէմ յանդի՛՛։

[6008] Ոմանք. ՚Ի կողմանս Յամենեայ։

[6009] Ոմանք. Զորդիսն զՅուդա եւ զՅովհանան... մինչեւ յայսօր ժամանակի, եւ յաջողե՛՛... զբազում զազգս Իսրայէլացւոց։

[6010] Ոմանք. Հերիք էք յամս ձեր... արդ ելէք եւ մարտերուք... օգնականութեան յերկնից։

[6011] Ոսկան. ՚Ի վերայ Կենդեբոսեայ։

[6012] ՚Ի լուս՛՛. Գային ընդդէմ նոցա. համաձայն ոմանց ՚ի բնաբ՛՛։

[6013] Ոսկան. Հայեցաւ եւ ետես զզօրսն եթէ... զկնի փոխեցան։ Ուր ոմանք. Զկնի նորա փողեցան։

[6014] Ոսկան. Եւ անկան ՚ի նոցանէ։

[6015] Բազումք. Յամուրսն։ յայնմիկ խոց մնայր եւ Յուդա։

[6016] Ոսկան. Եւ մեկնեցան նոքա ընդ։ Ոմանք. Յայնմ այրեցան արք ՚ի հրոյ իբրեւ արք եր՛՛։

[6017] Ոմանք. Աբուբբեանց՝ էր կացուցեալ կողմանց։ Ուր Ոսկան. Դաշտին Երիքովի։

[6018] Ոմանք. Եւ հպարտացաւ սիրտ իւր։

[6019] Ոսկան. Այս է ամիս շաբաթու։

[6020] Ոմանք. ՚Ի քաղաքի անդ Դովքեայ՝ զոր... անդ ՚ի վարանի առնէր արս։

[6021] Ոմանք. Կերան արբին Շմաւոն որդիք իւր՝ եւ արբե՛՛... առին զզէնս իւրե՛՛։

[6022] Ոսկան. Փոխանակ բարւոյ։

[6023] Ոմանք. Նմա. եւ ՚ի ձեռս տացէ նոցա... եւ զհարկս։ (19) Զկէսս արձակեաց։

[6024] Այլք. Զի սպանցեն զքեզ։

[6025] ՚Ի վախճանի ոմանք. Կատարեցաւ Գիրք Առաջին Մակաբայեցւոց. եւ ոմանք. Կատարեցաւ Առաջին գլուխս Մակաբէացւոց։

Ցանկ

Նախորդ էջ Ցանկ Հաջորդ էջ