Սբ. Աստվածածնի Վերափոխման տոնը Հայոց Եկեղեցին մեծ շուքով և հանդիսավորությամբ է նշում: Այն Տիրամորը նվիրված տոներից ամենահինն է և Հայ Եկեղեցու հինգ Տաղավար տոներից չորորդը: Նշվում է օգոստոսի 15-ի մերձակա կիրակի օրը (օգոստոսի 12-ից 18-ը)։ Տոնն ունի շաբաթապահք, նավակատիք և մեռելոց։ Այս տարի տոնը նշվում է օգոստոսի 18-ին: Մարիամ Աստվածածնի վերափոխման տոնին եկեղեցիներում Պատարագ է մատուցվում ու կատարվում խաղողի օրհնության կարգը:

Ի տարբերություն մյուս տոների, այս տոնը չի հիմնված Աստվածաշունչ Մատյանի տեղեկությունների, այլ սրբազան Ավանդության վրա: Քրիստոսի համբարձվելուց հետո, առաքյալները, ըստ Փրկչի հրամանի, գնում են տարբեր երկրներ Ավետարանը քարոզելու, իսկ Քրիստոսի Մայրը՝ Մարիամը, մնում է Երուսաղեմում Հովհաննես առաքյալի խնամակալության ներքո ըստ Քրիստոսի հրամանի (Յովհ. ԺԹ 26–27): Ավանդության համաձայն՝ Հիսուս Քրիստոսի համբարձումից 12 տարի (ըստ որոշ աղբյուրների՝ 15 տարի) անց Գաբրիել հրեշտակապետը առաքվում է Տիրամորը՝ երկրային աշխարհից Վերին Երուսաղեմ վերափոխվելու լուրը հայտնելու։

Մարիամը հրեշտակապետի այս այցելության մասին հայտնում է Հովհաննեսին ու հարազատներին:  Ապա սուրբ Կույսն աղոթքով խնդրում է Տիրոջից տեսնել ու հրաժեշտ տալ առաքյալներին, քանի որ նրանք գնացել էին աշխարհի տարբեր ծայրերը՝ փրկության Ավետարանը քարոզելու: Եւ Վերնատանը Պատարագ տեսնելով առաքյալների ու հավատացյալների հետ, Մարիամը, փառաբանելով Աստծուն, ավանդում է հոգին: Այնուհետև առաքյալները, սաղմոսներով ու օրհնություններով, Մարիամի մարմինը դնում են գերեզման, ինչպես հարկն էր հրեաների մոտ:

Առաքյալները Տիրամորը հուղարկավորում են Գեթսեմանիի պարտեզում և մի քանի օր մնում Երուսաղեմում: Բարդուղիմեոս առաքյալը (ըստ որոշ աղբյուրների՝ Թովմաս առաքյալը), որ ներկա չի եղել հուղարկավորությանը, և միայն երեք օր հետո է վերադառնում Երուսաղեմ, ստիպում է առաքյալներին բացել գերեզմանը, որ գոնե Տիրամոր դեմքը տեսնի և նրան վերջին հրաժեշտը տա։ Առաքյալները բացելովգերեզմանը, որ ժայռի մեջ էր, չեն գտնում Մարիամի մարմինը, այդպես և հասկանում են, որ Հիսուսը իր մորը չի թողել գերեզմանում, այլ, իր խոստման համաձայն, հարություն է տվել ու տարել իր մոտ։

Հայկական ավանդույթի համաձայն, Տիրամոր պատկերը, որը կերպարաձևել էր Հովհաննես առաքյալը, տրվում է Բարդուղիմեոս առաքյալին, որն էլ այն բերում է Հայք:

Հայերը տոնում են ոչ թե Աստվածամոր ննջումը, այլ հրաշալիորեն իր Միածին Որդու մոտ վերափոխումը:  Սուրբ Աստվածածնի երկրավոր կյանքի վախճանը «ննջում» և ոչ թե «մահ» բառով որակավորումը խորհրդանշական է, քանի որ Տիրամայրը աստվածային զորությամբ և հրեշտակային օրհներգությամբ վերափոխվեց Երկինք: Ուղղափառների մոտ այն ընդունված է կոչել Աստվածամոր ննջում (Κοίμησις τῆς Θεοτόκου, Успение Богородицы), որի տակ հասկանում են մահը: Սակայն ըստ Ուղղափառ եկեղեցիների ավանդության, Մարիամ Աստվածածինը իր մահվանից երեք օր հետո հարություն է առնում և վերափոխվում Երկինք հոգով ու մարմնով (после Своего Успения была вознесена на Небо с душой и телом): Իսկ Կաթոլիկ եկեղեցին Կ. Մարիամի հոգով և մարմնով երկինք վերափոխումը (Assumptio Beatae Mariae Virginis) ընդունում է որպես եկեղեցու ուսմունք (դոգմա, 1950 թ.): Ըստ նշված ուսմունքի, անարատ Կույսը, որին Աստված զերծ է պահել սկզբնական մեղքից, իր երկրային կյանքը ավարտելուց հետո, մարմնով ու հոգով վերափոխվում է Երկինք, և Տիրոջ կողմից պսակվում Տիեզերքի Թագուհի: Տիրամոր վերափոխումը եզակի մասնակցություն է իր Որդու հարության և կանխակատարումը մյուս քրիստոնյաների հարության:

Վերափոխման տոնը ժողովրդական ամենասիրված, տարածված ու նվիրական տոներից է: Այս տոնին, սբ. Պատարագից հետո կատարվում է Խաղողօրհնեքի արարողությունը, ապա օրհնված ողկույզները բաժանում են ժողովրդին: Հովհաննեսի ավետարանում Քրիստոսն իրեն համեմատում է խաղողի վազի՝ որթատունկի հետ. «Ես եմ ճշմարիտ որթատունկը» (Հովհ. ԺԵ 1): Իսկ Վերջին ընթրիքի ժամանակ խաղողից պատրաստված գինին տալիս է աշակերտներին ասելով. «Խմեցէ՛ք դրանից բոլորդ, որովհետեւ այդ է նոր ուխտի իմ արիւնը, որ թափւում է շատերի համար՝ իրենց մեղքերի թողութեան համար» (Մտթ. ԻԶ 28): Եկեղեցին օրհնելով խաղողը, խաղողի միջոցով օրհնում է տարվա ողջ բերքն ու բարիքը։ Խաղողօրհնեքի ընթացքում կատարվում է «Փառք Սուրբ Խաչի» շարականը, ապա ընթերցվում է սբ. Ներսես Շնորհալու խաղողի օրհնության աղոթքը:

Տոնի հաջորդ օրը Մեռելոց է: Եկեղեցիներում կմատուցվի հոգեհանգստյան սբ. Պատարագ հանգուցյլաների հոգիների խաղաղության համար, որից հետո մարդիկ այցելում են իրենց հարազատների շիրիմներին: